อภิเสก : (ปุ.) อันรดด้วยคุณอันยิ่ง, การรดน้ำ, การได้บรรลุ, อภิเษกคือการแต่งตั้งโดยทำพิธีรดน้ำเช่นพิธีเสวยราชย์ของพระเจ้าแผ่นดิน.ส. อภิเษก.
อรญฺญิก : (วิ.) ผู้มีการอยู่ในป่าเป็นปกติ, ผู้มีการอยู่ในป่าเป็นวัตร.วิ.อรญฺเญวสนํสีลมสฺ-สาติอรญฺญิโก.อรญฺเญวาวสนสีโลอรญฺญิโก.ผู้อยู่ในวิหารอันตั้งอยู่ในป่าวิ.อรญฺเญปติฏฺฐวิหาเรวสตีติอรญฺญิโก.มีอยู่ในป่าวิ.อรญฺเญอตฺถีติอรญฺญิโก อรญฺเญภโววาอรญฺญิโก.ตั้งอยู่ในป่าวิ.อรญฺเญติฏฺฐตีติอรญฺญิโก.อิกปัจ.ตทัสสัตถิตัท.
อริยปุคฺคล : (ปุ.) บุคคลผู้เจริญ, บุคคลผู้ประเสริฐ, พระอริยบุคคล, ทางพระพุทธศาสนาเรียกบุคคลที่ละกิเลสได้เด็ดขาด (สมุจเฉทป-หาน)ไม่กำเริบอีกเป็นขั้น ๆว่าพระอริย-บุคคล ๆ มี ๔ ชั้นตามที่ละกิเลสได้คือพระโสดาบันพระสกทาคามีพระอนาคามีและพระอรหันต์เป็นชั้นสูงสุดทางพระ-พุทธศาสนา ไม่มีพระอริยบุคคลชั่วขณะหรือชั่วคราวหรือพระอริยบุคคลแต่งตั้งหรือนิพพานชั่วขณะ.
อรุโณทย : (ปุ.) การขึ้นไปแห่งอรุณ, การตั้งขึ้นแห่งอรุณ, อรุโณทัยอโณทัย(พระอาทิตย์เพิ่งขึ้น).ส.อุษสฺ
อโรปิต : ค. ไม่ปลูก, ไม่ตั้งไว้
อวฏฺฐาน : นป. ฐานะ, ตำแหน่ง, ที่ตั้ง
อวฏฺฐิติ : (อิต.) ความหยุดอยู่, ความตั้งอยู่, ความดำรงอยู่.อวปุพฺโพ, ฐาตคินิวตฺติยํ, ติ, อาสฺสิ (แปลงอาเป็นอิ), ฏฺสํโยโค.
อวตฺถาน : (นปุ.) การตั้งอยู่, ฯลฯ, ความตั้งอยู่, ฯลฯ.ยุปัจ.
อวติฏฺฐติ : ก. ตั้งลง, ยึดมั่น, ยืนนิ่ง
อวฺหายิก : ๑. ป. ผู้ตั้งชื่อ, ผู้ขนานนาม ;
๒. ค. ซึ่งเรียกชื่อ, ซึ่งให้ชื่อ
อวินิธาย : ค. ไม่เข้าไปตั้งไว้ผิด, ไม่แสดงออกผิด
อสงฺเขยฺย : (นปุ.) อสงไชยชื่อมาตรานับขั้นสูงสุด. วิ.อสฺขฺยาตุอสกฺกุเณยฺยตายอสงฺเขยฺยํ(วัตถุอันบุคคลไม่พึงนับ นับไม่ได้).นสํปุพฺโพ, ขฺยาปกถเน, โณฺย.เอาอาเป็นเอ.อภิฯตั้งขาธาตุเณยฺยปัจ.ส.อสํขย.
อสณฺฐิต : ค. ไม่ตั้งมั่น, ไม่มั่นคง
อสมฺมต : ค. ไม่ถูกสมมติ, ไม่ถูกแต่งตั้ง, ไม่ถูกอนุมัติ
อสมาหิต : ค. ไม่ตั้งมั่น, ไม่ประกอบพร้อม
อสมุฏฺฐิต : ค. ไม่ตั้งขึ้น, ไม่อุบัติขึ้น
อสฺสฏฺฐอสฺสตฺถ : (ปุ.) ไม้โพธิ์, ต้นโพธิ์.วิ.อสฺสํสพฺพญฺญุตญาณํติฏฺฐติเอตฺถาติ อสฺสตฺโถ.อภิฯ อสฺส+ฐิตแปลงฐิตเป็นตฺถฏีกาอภิฯอสฺส+ฐซึ่งสำเร็จรูปมาจากฐาธาตุอปัจ.แปลงฐ เป็น ถแล้วแปลงถเป็นตฺถศัพท์ต้นแปลงตฺถ เป็นฏฺฐ.ถ้าตั้งฐา, ถาธาตุก็แปลงฐเป็นฏฺฐ, ถเป็นตฺถหรือตั้งอาปุพฺโพ, สาสฺอนุสิฏฺฐิ-โตสเนสุ.ลงอปัจ. ประจำหมวดธาตุและตปัจ.แปลงตเป็นฏฺฐ, ตฺถรัสสะอาทั้งสองเป็นอ.
อสฺสตฺถ : (ปุ.) อัสสัตถพฤกษ์พระมหาบุรุษทรงประทับบนบัลลังก์ซึ่งตั้งอยู่โคนต้นไม้นี้บำ-เพ็ญเพียรแล้วได้ตรัสรู้.อมฺหากํภควโตโพธิรุกฺโข.แปลว่าต้นไม้ที่ม้าต้องการ, ต้นไม้ที่ม้าชอบบ้าง.อสฺส+อตฺถ.
อากาสฏฺฐกเทวตา : (อิต.) เทวดาผู้มีวิมานตั้งอยู่ในอากาศ, เทวดาผู้อยู่ในอากาศ.
อาจารโคจร : ค. ผู้ประพฤติปฏิบัติในทางที่ดี, ผู้ตั้งมั่นอยู่ในมรรยาทที่ดี
อาฐปนา : อิต. การตั้ง, การประดิษฐาน
อาทาส : (ปุ.) แว่น, กระจก, กระจกเงา, กระจกส่องหน้า. คันฉ่องชื่อเครื่องส่องหน้าหรือกระจกเงา มีกรอบสองชั้นเอนเข้าเอนออกได้ตั้งอยู่บนโต๊ะเครื่องแป้ง.วิ.อาทิสฺสเตอสฺมินฺติอาทาโส.อาปุพฺโพ, ทิสฺเปกฺขเณ, โณ.ส. อาทรฺศน.
อาทิพฺรหฺมจริยกาสิกฺขา : (อิต.) สิกขาอันเป็นเบื้องต้นแห่งพรหมจรรย์ได้แก่ พุทธบัญญัติที่ทรงตั้งไว้เป็นพุทธอาณาอันเป็นข้อบังคับโดยตรงซึ่งภิกษุต้องประพฤติปฏิบัติโดยเคร่งครัด คือสิกขาบทที่มาในพระปาติโมกข์
อาทีนว : (ปุ.) โทษอันยังทุกข์ให้เป็นไปโดยยิ่ง, โทษเครื่องถึงทุกข์, โทษ.วิ.อา ภุโสทีนํวายติคมยตีตฺยาทีนโว.อาทีนปุพฺโพ, วิคมเน, อ.อาทีนํวาติอธิคจฺฉติเอเตนาติวาอาทีนโว.อาทีนปุพฺโพ, วาอาทาเน, อ.หรือตั้งอาปุพฺโพ, ทีนฺทุคฺคตภาเว, โว. ส.อาทีนว.
อาธาน : (นปุ.) การทรงไว้, การตั้งไว้.อาปุพฺโพ, ะาธารเณ, ยุ.
อาธารณตา : อิต. ความตั้งมั่น, สมาธิ, ความตั้งใจมั่น
อาปนฺนสตฺตา : (อิต.) หญิงมีสัตว์อยู่ในครรภ์, หญิงมีครรภ์.วิ.อาปนฺโนคพฺภฏฺโฐสตฺโตเอตายาติอาปนฺนสตฺตา.อาปนฺนตั้งอยู่แล้วดำรงอยู่แล้ว.
อายติชาติชรามรณีย : (วิ.) อันเป็นที่ตั้งแห่งชาติและชราและมรณะต่อไป.เป็นฐานตัท.มีส. ทวันและวิเสสนบุพ.กัม. เป็นท้อง.
อารญฺญก, - ญก : ค. ผู้อยู่ป่า, ผู้มีปกติอยู่ในป่า, ตั้งอยู่ในป่า, เกิดอยู่ในป่า
อารญฺญิก : (วิ.) แปลและตั้งวิ. เหมือนอารญฺญกณิก ปัจ.ตรัท๎ยาทิตัท.รูปฯ ๓๖๐.
อารทฺธจิตฺต : ค. มีจิตอันปรารภความเพียรแล้ว, มีจิตตั้งไว้แล้ว
อารทฺธวิริย : ค. ผู้มีความเพียรอันปรารภแล้ว, ผู้เริ่มตั้งความเพียร
อาโรปน : (นปุ.) การยกขึ้น, การเนา (เย็บห่าง ๆ พอให้อยู่เป็นเนา).อาบทหน้า รุปฺธาตุในความตั้งไว้ยุ ปัจ.
อาสตฺต : (วิ.) ตั้งหน้า, เอาใจใส่, มีเพียร, มีสิ่ง นั้น ๆ เป็นใหญ่. อาปุพฺโพ, สญฺชฺ สงฺเค, โต. แปลง ต เป็น ตฺต ลบ ญฺช.
อาสตฺติ : (อิต.) ความตั้งหน้า, ฯลฯ. ติ ปัจ.
อิสฺส : (ปุ.) อิสสะ ชื่อหมีชนิดหนึ่ง, หมี, ค่าง, แรด. อิสฺ อีสฺ คติหึสาทาเนสุ, โส. ไม่ลบ ที่สุดธาตุ. ถ้าตั้ง อีสฺ ก็รัสสะ อี เป็น อิ.
อุกฺกชฺชติ : ก. หงาย, หงายขึ้น, ตั้งขึ้น
อุกฺกณฺณ : ค. มีหูชัน, มีหูตั้งขึ้น
อุกฺกุชฺช : ค. หงาย, หงายขึ้น, ตั้งขึ้น
อุกฺกุชฺเชติ : ก. หงาย, ให้ตั้งขึ้น, เปิดเผย
อุฏฐหติ : ก. ลุกขึ้น, ตั้งขึ้น, ก่อ, พยายาม, ขยัน
อุฏฐาน : นป. การลุกขึ้น, ความพยายาม, การเริ่มตั้งความเพียร, ความบากบั่นของบุรุษ
อุฏฺฐาน : (นปุ.) การลุกขึ้น, การตั้งขึ้น, การลุกรับ, การออดก (จากครรภ์), การคลอด ลูก, ความขยัน, ฯลฯ. ความเพียรเป็นเครื่อง ลุกขึ้น. อุปุพฺโพ, ฐาคตินิวุตฺติยํ, ยุ, ฏฺสํ โยโค. ส. อุตฺถาน.
อุฏฺฐา น : (วิ.) ลุกขึ้น, ตั้งขึ้น, กล้า, ขยัน, หมั่น, เพียร.
อุฏฐาเปติ : ก. ให้ลุกขึ้น, ให้ตั้งขึ้น; สนทนา
อุฏฐิต : ๑. กิต. ตั้งขึ้นแล้ว, ลุกขึ้นแล้ว;
๒. ค. ผู้ขยัน, ผู้ลุกขึ้นประกอบการงาน
อุทฺทิฏฐ : กิต. ชี้แจง, ยกขึ้นอ้าง, แต่งตั้ง, บัญญัติ, ประกาศ, เสนอ, อุทิศ
อุทฺทิสติ : ก. ชี้แจง, แสดง, นัดหมาย, แต่งตั้ง, บัญญัติ, ประกาศ, เสนอ, อุทิศ
อุทฺเทสิก : (ปุ.) การยกขึ้นแสดง, ฯลฯ, อุทเทส อุเทส (จัดอย่างหัวข้อที่ตั้งไว้ สังเขปรวม เป็นข้อ ๆ ไว้ การสอนหรือการเรียนบาลี). อุปุพฺโพ, ทิสฺ ปกาสเน, โณ, ทฺสํโยโค.
อุทย : (ปุ.) การขึ้น, การตั้งขึ้น, การโผล่ขึ้น, การเกิดขึ้น, อุทัย ชื่อภูเขาข้างบูรพทิศ, อุทัย การโผล่ขึ้นแห่งดวงอาทิตย์. อุปุพฺโพ, อยฺ คมเน, อ, ทฺอาคโม. ส. อุทย.