กปฺปุร กปฺปูร : (ปุ. นปุ.) การบูร ชื่อต้นไม้ ชนิดหนึ่งมีกลิ่นฉุนและรสร้อน อีกอย่าง หนึ่งเป็นชื่อของตัวยาที่กลั่นมาจากต้นไม้ นั้นเป็นเกล็ดสีขาวคล้ายพิมเสน.วิ. อตฺตโน คนฺเธน อญฺญํ คนฺธํ กปตีติ กปฺปูโร. กปฺ หึสายํ, อูโร, ทฺวิตฺตํ. กปฺปติ โรคาปนเย สมตฺเถตีติ วา กปฺปูโร. กปฺปฺ สามตฺถิเย, อูโร. กัจฯ ๖๗๐ เวสฯ ๗๙๕ ลง อุรปัจ. อภิฯวิ. ตุฏฺฐิอุปฺปาเทตุ กปฺปตีติ กปฺปูรํ. กปฺปฺ สามตฺถิเย, อูโร. กปุ ตกฺโกลคนฺเธ วา, อูโร. ชื่อของต้นไม้เป็น ปุ. ชื่อของเกล็ด ที่กลั่นมาจากต้นไม้นั้นเป็น นปุ. พิมเสนก็ แปล. ส. กรฺปูร.
กปฺปก : (ปุ.) ช่างตัดผม, ช่างโกนหนวดกัน เครา, ช่างตัดผมโกนหนวด, กัลบก. วิ. กปฺปติ เกเส ฉินฺทตีติ กปฺปโก. กปฺปฺ เฉทเน, ณฺวุ. ส. กลฺปก.
กปฺปกฺขย : (ปุ.) ความสิ้นไปแห่งกัป, ขัยกัป, ขัยกัลป์. วิ. กปฺโป จ โส ขโย จาติ กปฺปกฺขโย. ซ้อน กฺ.
กปฺปาส : (นปุ.) กปฺปาสิ กปฺปาสี
กปฺปาสิก : (ไตรลิงค์) ผ้าอันบุคคลทอด้วยฝ้าย, ผ้าฝ้าย, ผ้าด้าย. กปฺปาสผลวิการตฺตา กปฺปาสิกํ. ณิก ปัจ.
กปฺปกสาลา : (อิต.) ร้านตัดผม.
กปฺปกาล : ป. กาลที่สิ้นอายุของโลก
กปฺปติ : ก. ควร, เหมาะสม
กปฺปน : (ปุ.) เครื่องแต่งช้าง. กปฺปฺ สาม ตฺถิยสชฺชเนสุ, ยุ.
กปฺปนา : (อิต.) ความตรึก, ฯลฯ, กัลปนา ผลบุญที่ผู้ทำอุทิศให้แก่ผู้ล่วงลับไปแล้ว ที่ ดินหรือสิ่งของ ที่เจ้าของอุทิศผลประโยชน์ อันเกิดจากสิ่งนั้น ให้แก่วัดหรือพระ ศาสนา. ส. กลฺปนา.
กปฺปนิพฺพตฺต : ค. ผู้เกิดตั้งแต่กาลเริ่มต้นแห่งกัป
กปฺปร : (ปุ.) ศอก, ข้อศอก. กปุ หึสายํ, อโร, ทฺวิตฺตํ.
กปฺปรุกฺข : (ปุ.) ต้นไม้อันยังความปรารถนา ให้สำเร็จ, ต้นไม้อันยังประโยชน์ให้สำเร็จ ดังใจนึก (ปรารถนา), ต้นไม้อันตั้งอยู่ตลอดกัป, ทิพยพฤกษ์, ต้นกัลปพฤกษ์ ชื่อ ต้นไม้ชนิดหนึ่ง จำพวกคูน หรือราชพฤกษ์ ดอกสีชมพู.
กปฺปาตีต : ค. ผู้ล่วงกัป (พระอรหันต์)
กปฺปาวสาน : (ปุ.) กาลเป็นที่สุดลงแห่งกัป, กาลสุดแห่งกัป, ที่สุดแห่งกัป, กาลเป็นที่ สุดแห่งกัป, กัลปาวสาน. ส. กลฺปาวสาน.
กปฺปาสปตล : นป. ชั้นหรือเยื่อบางๆ ของฝ้าย
กปฺปาสมย : ค. ผู้สำเร็จด้วยฝ้าย, ทำด้วยฝ้าย
กปฺปาสสุขุม : ค. มีเนื้อฝ้ายที่อ่อนนุ่มนิ่ม
กปฺปาสอฏฐิ : นป. เมล็ดฝ้าย
กปฺปาสี : อิต. ต้นฝ้าย
กปฺปิย : (วิ.) ควร, สมควร, ใช้ได้, เหมาะ. กปฺป อิย สกัด.
กปฺปิยการก : (ปุ.) กัปปิยการพ ชื่อคนผู้ทำ ของที่ไม่สมควรแก่สมณะให้เป็นของที่ สมควรแก่สมณะ, ผู้ปฏิบัติพระ, ลูกศิษย์พระ.
กปฺปิยกุฏิ : อิต. กัปปิยกุฏี, กุฎีนอกวิหารใช้เป็นที่เก็บของที่ถูกต้องตามพุทธานุญาต
กปฺปิยทารก : ป. เด็กที่คอยรับใช้พระ
กปฺปิยภณฺฑ : (นปุ.) สิ่งของอันสมควร, สิ่งของ อันสมควรแก่สมณะ, กัปปิยภัฑ์ สิ่งของที่ ภิกษุใช้ได้ไม่ผิดพระวินัย.
กปฺปิยวตฺถุ : (นปุ.) สิ่งของอันสมควร, ฯลฯ, กัปปิยวัตถุ สิ่งของที่ภิกษุบริโภคได้ หรือ ใช้ได้ ไม่ผิดพระวินัย.
กปฺปิยโวหาร : (ปุ.) ถ้อยคำอันควร, ถ้อยคำ อันสมควร, กัปปิยโวหาร คือถ้อยคำที่ควรใช้พูด ถ้อยคำที่ภิกษุใช้พูดให้เหมาะ สมแก่ภาวะไม่ผิดพระวินัย ในเมื่อต้องการให้ผู้อื่น (มิใช่บรรพชิต) ทำสิ่งหนึ่งสิ่งใด เช่นพูดว่า หญ้าข้างกุฏิรกเด็กหรือคนวัด ถอนหรือดายหญ้าให้ ภิกษุไม่ต้องอาบัติใน เพราะพรากของเขียว ดังนี้เป็นต้น.
กปฺปิยสญฺญตา : อิต. ความเป็นผู้มีความสำคัญว่าควร
กปฺปิยากปฺปิย : นป. สิ่งที่ควรและไม่ควร
กปฺปิยานุโลม : นป. ความที่เข้ากันได้กับกฎ, การอนุโลมตามกฎ
กปฺปี : ค. ผู้จัดแจง; ผู้ปรารถนา; ผู้ตั้งอยู่ชั่วกัป
กปฺปียกุฏิ : (อิต.) โรงที่เก็บของอันสมควรแก่ สมณะ, กัปปิยกุฎี (โรงครัวของพระ).
กปฺปูร : ป., นป. การบูร
กปฺเปติ : ก. สำเร็จ, เลี้ยงชีพ, จัดแจง, เตรียม, พิจารณา, ทำให้เหมาะสม
กปฺโปณ : (ปุ.) การบูร, ฝ่ามือ. อุณ ปัจ.?
โอกปฺปนา โอกฺกปฺปนา : (อิต.) ความเชื่อ, ความเชื่อถือ. โอปุพฺโพ, กปฺ สามตฺถิเย, ยุ, อิตฺถิยํ อา.
มหากปฺปิย : (ปุ.) พระมหากัปปิยะ ชื่อพระมหเถระ.
กุป : (ปุ.) บ่อ, บ่อน้ำ, ขุม (หลุม), หลุม. กปฺ อจฺฉาทเน, อ, อสฺส.
กปลฺล : (นปุ.) กระเบื้อง. กปฺ อจฺฉาทเน, อโล,ทฺวิตุตํ.
กปาฏ : (นปุ.) บานประตู. กปฺ อจฺฉาทเน, อาโฏ. ส. กปาฏ กพาฏ.
กโปต : (ปุ.) นกพิราบ, นกเขา. กปฺ อจฺฉาทเน, โอโต. กมฺปฺ. จลเน วา, มฺโลโป. ส. กโปต.
กโปล : (ปุ.) แก้ม, กระพุ้งแก้ม, กำโบล, กโบล. วิ. เกน ชเลน ปูรียเตติ กโปโล. กปุพฺโพ, ปูรฺ ปูรเณ, อโล, รฺโลโป. กปติ ทนฺเต อจฺฉาเทตีติ วา กโปโล. กปฺ อจฺฉาทเน, โอโล. ส. กโปล.
กุถ : (ปุ. นปุ.) เครื่องลาดหลังช้าง, ผ้าเครื่อง ลาด, ผ้าทำด้วยขนแกะ, ผ้าขนสัตว์, ผ้าสักหลาด. กปฺ สชฺชนายํ โถ, ปฺโลโป, อสฺส. ส. กุถ.
กปิ : (ปุ.) ลิง วิ. กมฺปตีติ กปิ. กปฺจลเน, อิ. ส.กปิ.
กปฺปิต : (วิ.) มีการตกแต่งเกิดแล้ว วิ. กปฺปา กปฺปนา สญฺชาตา ยสฺมึ โส กปฺปิโต. ชาตตฺเถ อิโต. อันแต่งแล้ว. กปฺปฺ ธาตุ ต ปัจ. อิ อาคม.
กปาล : (ปุ. นปุ.) กะโหลก กะโหลกศีรษะ. วิ. กํ สีสํ ปาเลตีติ กปาลํ. กปุพฺโพ, ปาลฺรกฺขเณ, โณ. กปฺปนฺติ ชีวิตํ เอเตนาติ วากปาลํ. กปฺปฺ สิทฺธิยํ, อโล. ลบ ปฺ สงโยค. กระเบื้องหม้อ ก็แปล. ส.ก ปาล.
จนฺทิมนฺตุ : (ปุ.) พระจันทร์, ดวงจันทร์ วิ. จนฺทํ กปฺปูรํ มาติ สทิสํ นยตีติ จนฺทิมา. จนฺทปุพฺโพ, มา มานสทฺเทสุ, ตุ,นฺตุอาเทโส ( แปลง ตุ เป็น นฺตุ ), อิการาเทโส ( แปลง อ ที่ ท เป็น อิ ). ฎีกาอภิฯ.
โตรณ : (นปุ.) เสาค่าย, เสาระเนียด, ทวาร, โขนทวาร (ประตูป่า ประตูป่าที่ทำตาม ตำราพราหมณ์), เสาไต้, ซุ้ม. วิ. ถวนฺตา รณนฺตฺยเตรติโตรณํ. ถิ+รณ แปลง อิ เป็น โอ ถฺ เป็น ตฺ. อุปริมาลาทิยุตฺตโสภณ- ถมฺภทฺวย มุภยโต นิกฺขมิตฺวา ยํ พหิทฺวารํ กปฺปิยเต ตํ โตรณํ. ตุรฺ สีฆคติยํ, ยุ. ส. โตรณ.