เอก : (วิ.) หนึ่ง, อย่างหนึ่ง, เดียว, ผู้เดียว, คนเดียว, ไม่มีเพื่อน, โดดเดียว, โดดเดี่ยว, วังเวง, เยี่ยม, ยอด, ยอดเยี่ยม, ประเสริฐ, สูงสุด, นอกนี้, ต่างหาก, เดียวกัน, เช่น เดียวกัน, แนวเดียวกัน, เป็นหนึ่ง, อื่น (คือ อีกคนหนึ่ง อีกพวกหนึ่ง อีกสิ่งหนึ่ง). อิ คมเน, ณฺวุ, อิสฺเส. วิ. เอติ ปวตฺตตีติ เอโก. เอกศัพท์นี้เป็นปกติสังขยาและวิเสสนสัพพ นามที่เป็นสังขยา (การนับ) เป็นเอกวจนะ อย่างเดียวที่เป็นวิเสสนสัพพนาม เป็น เอก. และ พหุ. เมื่อต้องการเป็นพหุ. พึงใช้ เป็นวิเสสนสัพพนาม และแปลว่าคนหนึ่ง, คนเดียว คนเดียวกัน พวกหนึ่ง ฯลฯ พึงยัก เยื้องให้เหมาะสมกับนามนาม. เอกศัพท์ ใช้เป็นวิเสสนะของนามนามใด เวลาแปล พึงเหน็บลักษณนามของนามนั้นลงไปด้วย เช่น เอกา ธมฺมเทสนา อ. ธรรมเทศนา ๑ กัณฑ์. คำว่าไม้เอก (วรรณยุกต์ที่ ๑) มา จากเอกศัพท์นี้. เอกศัพท์ที่นำมาใช้ใน ภาษาไทยมีความหมายว่า ตัวคนเดียว ลำพังตัว โดดเดี่ยว เปลี่ยว เฉพาะ เด่น ดีเลิศ ยิ่งใหญ่ สำคัญ ที่หนึ่ง (ไม่มีสอง). ส. เอก.
จุฬ จูฬ : (วิ.) น้อย, ฯลฯ, ยอด, เยี่ยม, ยอดเยี่ยม, เลิศ.
ติลก : (วิ.) ตกกระ, เฉลิม, ยอด, เยี่ยม, เลิศ. ส. ติลก.
อนฺวาวิสติ : ก.เข้าไปอาศัย, สิง, ครอบครอง, เยี่ยม
อนุตฺตร : (วิ.) ผู้ประเสริฐกว่าหามิได้, ไม่มีผู้ประเสริฐกว่า, ไม่มีบุญเขตอื่นยิ่งกว่า, ไม่มีบุญเขตอื่นจะยิ่งกว่า, ดีเลิศ, ยิ่ง, อย่างยิ่ง, เยี่ยม, ยอดเยี่ยม, ประเสริฐ, ประเสริฐสุด, สูงสุด. วิ. นตฺถิอุตฺตโรยสฺมาโสอนุตฺต-โร.นตฺถิตสฺสอนุตฺตโรติวาอนุตฺตโรส.อนุตฺตร.
อุตฺตม : (วิ.) ดีที่สุด, เด่นที่สุด, ยิ่ง, เยี่ยม, ยอดเยี่ยม, เลิศ, ประเสริฐ, ประเสริฐสุด, สูงสุด, มากมาย, บริบูรณ์, อุดม. วิ. อพฺภุโต อพฺภูโต วา อตฺยตฺถํ อุตฺตโม. อุคฺคตตมตฺตา วา อุตฺตโม. อุศัพท์ ตม ปัจ. ซ้อน ตฺ บางคัมภีร์เป็น อุพฺภโต อพฺยตฺถํ อุตฺตโม. อุพฺภโต อตฺยตฺโถ อุตฺตโม. มติ ผู้เขียน. ส อุตฺตม.
อุตฺตาล : ๑. ป. ลิง;
๒. ค. ว่องไว, สูง, เยี่ยม
กพล : ป. กอง, ก้อน, ชิ้น
ขณฺฑิกา : อิต. ส่วน, ชิ้น, ก้อน, กอง; ไม้เท้า
ปปฏิกา : อิต. เปลือกไม้, สะเก็ด, ชิ้น, เศษ, หน่อ
พิล : (นปุ.) ปล่อง, ช่อง, โพรง, รู, ส่วน, ชิ้น, เสา. พิลฺ เภทเน นิสฺสเย วา, อ.
ชน : (ปุ.) สัตว์, คน, ชน ( ผู้ยังกุศลและอกุศล ให้เกิด ). วิ. กุสลากุสลํ ชเนตีติ ชโน. ชนฺ ชนเน, อ. ส. ชน.
เสจน : (วิ.) เยี่ยม, ยอด, ยอดเยี่ยม, สูงสุด, ประเสริฐ, ประเสริฐสุด, ประเสริฐที่สุด. วิ. สพฺเพ อิเม ปสตฺถา, อยมิเมสํ วิเสเสน ปสตฺโถติ เสฏโฐ. ปสตฺถ+อิฎฺฐ ปัจ. แปลง ปสตฺถ เป็น ส รูปฯ. ๓๗๖ และอภิฯ.
อุตฺตริ : (วิ.) ยิ่ง, ยอดเยี่ยม, ชั้นเยี่ยม, แปลก, มากขึ้น, อุตริ. คำ อุตริ ที่นำมาใช้ใน ภาษาไทยออกเสียงว่า อุดตะหริ ใช้ใน ความหมายว่า แปลกออกไป นอกแบบ นอกทาง.
เอกายน : (วิ.) อันเป็นไปที่ไปอันเยี่ยม, อันเป็น เครื่องดำเนินอันเยี่ยม, อันเป็นที่ไปอันยอด เยี่ยม, อันเป็นที่ไปอันประเสริฐ. ส. เอกายน ตั้งใจจริง มีใจเพ่งเฉพาะ.
กฏฐกลิงฺคร : นป. ท่อนไม้, ชิ้นไม้
กฏฐขณฺฑ : ป. ท่อนไม้, ชิ้นไม้, ฟืน
กลาปขณฺฑาทิภาว : (ปุ.) ความเป็นแห่งวัตถุมี ชิ้นกระเบื้องเป็นต้น.
กุสิ : นป. ผ้ากุสิ, ชิ้นผ้าตัวยืนเล็กรียาวต่อข้างมณฑล และอัฑฒมณฑลในจีวร ๕ ขันฑ์
ขณฺฑาขณฺฑิก : ค. (ของที่แตก) เป็นท่อนน้อยท่อนใหญ่, แตกออกเป็นชิ้น
โคณก โคนก : (ปุ.) ผ้าโกเชาว์ใหญ่ชิ้นยาว, อาสนะพิเศษประกอบด้วยขนยาว, ผ้า สักหลาดขนยาว, พรม, กุ สทฺเท, ยุ, สกตฺเถ โก, อุสฺโสตฺตํ. ฎีกาอภิฯ ทีเฆน โลเมน ยุตฺโต อาสนปฺปเภโท โคนโก นาม.
จมฺมขณฺฑ : ป. ชิ้นหนัง, ท่อนหนัง, แผ่นหนังสำหรับรองนั่ง
จีวรปฏิวิส : ป. ส่วนจีวร, ชิ้นส่วนของจีวร
จุณฺณวิจุณฺณ : (วิ.) แหลกเหลว, ไม่เป็นชิ้นเป็น อัน, ละเอียด, ป่นปี้, ย่อยยับ, เป็น จุณวิจุณ (ละเอียดไม่มีชิ้นดี).
โจลก, (โจฬก) : นป. ชิ้นผ้า, ท่อนผ้า, เศษผ้า, ผ้าขี้ริ้ว
ทารุ : (นปุ.) ไม้, เปลือกไม้, ท่อนไม้, ชิ้นไม้, ไม้แห้ง, ฟืน. วิ. ทรียตีติ ทารุ. ทรียนฺเต เอเตหีติ วา ทารุ. วิ. หลังนี้ จากโมคฯ. ทรฺ วิทารเณ, ณุ. ทารุ. ที่มาคู่กับไม้ไม่มีแก่น แปล ทารุ ว่าไม้จริง (ไม้มีแก่น). ส. ทารุ
ทารุกฺขณฺฑ : นป. ชิ้นไม้, เศษไม้, ท่อนฟืน
ทุมุตฺตม : ป. ต้นไม้ที่ยอดเยี่ยม ได้แก่ต้นโพธิ์
นนฺตก : นป. ชิ้นเล็กชิ้นน้อย, เศษ, ผ้าขี้ริ้ว, ผ้าเปื้อน
นมตก : นป. ชิ้นผ้า (ที่ตัดด้วยศัสตรา)
ปฏฺฏก : นป., ค. แผ่นผ้า, ท่อน, ชิ้นยาว, ผ้าพันแผล; ซึ่งทำด้วยแผ่นผ้า
ปปฏิกา ปปฺปฏิกา : (อิต.) กระบิ คือ แท่ง หรือแผ่นหรือชิ้น ที่บิหรือแยกจากส่วน ใหญ่, สะเก็ด คือชิ้นย่อยของไม้หรือหินที่ แยกจากส่วนใหญ่, กะเทาะ คือสิ่งของหรือ เปลือกไม้ที่หลุดจากพื้นเดิม หรือจากต้น. ป+ปฏ+อิก ปัจ. สกัด อาอิต.
ปรม : (วิ.) ยอด, ยอดเยี่ยม, ยอดยิ่ง, อย่างยิ่ง, อย่างเยี่ยม, อย่างยอด, เป็นยอด, สูงสุด, ที่สุด, สนิท, เต็มเปี่ยม, อุดม, บรม. วิ. นตฺถิ อญฺญ ปรํ เอตสฺมาติ ปรมํ. ม ปัจ. แทน นตฺถิ. ปรํ ปจฺจนีกํ มาเรตีติ ปรมํ. ปกฏฺฐภาเว รมตีติ วา ปรมํ. อถวา, ปรติ อตฺตโน อุตฺตมภาวํ ปาเลติ ปูเรติ วาติ ปรมํ. ปรฺปาลเน, โม. ลง อ ปัจ. ประจำ หมวดธาตุ แล้ว ลง ม ปัจ.
ปรมตฺถคติ : อิต. คติอันสูงสุด, ทางไปแห่งชีวิตอันยอดเยี่ยม ได้แก่ ปนุปาทิเสสนิพพาน
ปรมิสฺสริย : (วิ.) เป็นใหญ่ยิ่ง, เป็นยอดเยี่ยม.
ปาหุณ, ปหุณก : ๑. ป. แขก, ผู้มาเยี่ยม ;
๒. นป. อาหารสำหรับแขก, ของขวัญ
ปิโลติกาขณฺฑ : นป. เศษผ้า, ท่อนผ้า, ผ้าชิ้น
เปสิ, - สิกา : อิต. ชิ้นเล็กๆ
พลวีร : ป. ผู้มีกำลังยิ่ง, ผู้มีกำลังมาก, ผู้เป็นเยี่ยมในทางมีกำลัง
มกุฏ : (วิ.) สูงสุด, ยอดเยี่ยม.
มสเปสิ : อิต. ชิ้นเนื้อ
วร : ๑. ค. ประเสริฐ, ยอดเยี่ยม ;
๒. ป. พร
วิเสส : ค. วิเศษ, ดีเยี่ยม
วิเสสน : นป. ความยอดเยี่ยม
อคฺคตา : อิต. ความเป็นผู้เลิศ, ผู้เลิศ; ความยอดเยี่ยม
อนุตฺตริย : (วิ.) ดีเลิศ, ยิ่ง, อย่างยิ่ง, ยอด, ยอดเยี่ยม, ประเสริฐ, สูงสุด, อนุตฺตร ศัพท์อิยปัจ.สกัด?
อนุสญฺญายติ : ก. ๑.ไปหา , ไปเยี่ยม ;
๒. ตรวจตรา, ควบคุม
อนุสยายติ : ก. ๑.ไปหา, ไปเยี่ยม;
๒. ตรวจตรา
อวยว : (วิ.) เป็นส่วน ๆ, แยกออกเป็นส่วน ๆ, เป็นชิ้น.
อาณิโคลก : นป. ผ้าขี้ริ้วชิ้นเล็กๆ