ยาว : (อัพ. นิบาต) เพียงใด, เพียงไร, ตราบใด, ตราบเท่า, กระทั่ง, ประมาณ, กำหนด, ตลอด.
กปฺปฏฐ, กปฺปฏฐายี : ค. ผู้ตั้งอยู่ตลอดกัป
กปฺปรุกฺข : (ปุ.) ต้นไม้อันยังความปรารถนา ให้สำเร็จ, ต้นไม้อันยังประโยชน์ให้สำเร็จ ดังใจนึก (ปรารถนา), ต้นไม้อันตั้งอยู่ตลอดกัป, ทิพยพฤกษ์, ต้นกัลปพฤกษ์ ชื่อ ต้นไม้ชนิดหนึ่ง จำพวกคูน หรือราชพฤกษ์ ดอกสีชมพู.
กปฺปสตสหสฺสปูริตปารมี : (วิ.) ผู้มีบารมีอัน ให้เต็มแล้วตลอดแสนแห่งกัป. เป็น ทุ.ตัป. มี ฉ.ตัป. และ ต.ตุล. เป็นท้อง.
คณวสฺสิก : ค. หลายปี, ตลอดกาลนาน
จตุตฺถภตฺต : นป. ภัตที่พึงบริโภคในวันที่สี่ (หลังจากที่ได้ถือพรตมาตลอดแล้วสามวัน), อาหารที่บริโภคทุกๆ สี่วัน
จิรกาล : อ. ตลอดเวลาอันยาวนาน, ชั่วกาลนาน
จิรฏฐิติก : ค. ซึ่งตั้งอยู่ตลอดกาลอันยาวนาน, ซึ่งดำรงอยู่ชั่วกาลนาน
จิรรตฺต : อ. ตลอดราตรีนาน, สิ้นกาลนาน, ชั่วกาลนาน
ฐิตกปฺป, - กปฺปิ : ค. ซึ่งดำรงอยู่ตลอดกัลป์
ตีห : ก. วิ. สิ้นสามวัน, ตลอดสามวัน, เป็นระยะเวลาสามวัน
ทิฏฺฐิปฏิเวธ : ป. การแทงตลอดถึงทิฐิ, การรู้ชัดซึ่งทิฐิ
ทิวสนฺตตฺต, - สสนฺตตฺต : ค. ซึ่งถูกแผดเผามาตลอดวัน
ทีฆรตฺต : อ. ตลอดราตรีนาน, ชั่วกาลนาน
ทีฆโสตฺถิย : นป. ความปลอดภัยตลอดกาลนาน, สวัสดิภาพอันยั่งยืน, ความเจริญรุ่งเรืองชั่วกาลนาน
ทุปฺปฏิวิชฺฌ : ค. ซึ่งแทงตลอดได้โดยยาก, ซึ่งเข้าใจยาก
นิรนฺตร : (วิ.) มีระหว่างออกแล้ว, หาระหว่าง มิได้, ไม่มีระหว่าง, ไม่ขาด, ไม่ขาดสาย, ไม่เว้นว่าง, ติดต่อกัน, ติดต่อกันไป, ติดต่อกันตลอดไป, เสมอ, หนา, ชิด, หยาบ. ส. นิรนฺตร.
นิรุตฺติปฏิสมฺภิทา : (อิต.) ปัญญาอันแตกฉาน ด้วยดีโดยต่างในภาษา, นิรุตติปฏิสัมภิทา คือความรู้และความเข้าใจภาษาและรู้จัก ใช้ถ้อยคำให้คนเข้าใจ ตลอดจนรู้ภาษา ต่างประเทศ.
นิวิชฺฌ : ค.อันเขาเจาะหรือแทง; ยากที่จะแทงตลอด
ปฏิวิชฺฌติ : ก. แทงตลอด, รู้แจ้ง, เข้าใจชัด
ปฏิวิทฺธ : กิต. (อันเขา) แทงตลอดแล้ว, รู้ชัดแล้ว
ปฏิเวธ : ป. การแทงตลอด, การเข้าใจตลอด, การรู้แจ่มแจ้ง, การบรรลุธรรม
ปติ : ๑. ป. ผัว, นาย, เจ้าของ;
๒. ค. เป็นเจ้า, เป็นใหญ่, เป็นนาย, เป็นหัวหน้า ;
๓. อ. จาก ปฏิ ตอบ; ห้าม; ทวน; มั่น; หยุด ; เหมือน; ที่ตั้ง; ต่อหน้า; รู้ตลอด; กลับ, ทำอีก; เนืองๆ ; สรรเสริญ; เหตุ; ลักษณะ
ปถทธิ : (อิต.) ทางเดินได้ตลอด. ทางไม่ตัน. ปถ+อทฺธิ.
ปถทฺธิ : อิต. ถนนที่ใช้เดินได้ตลอด
ปาณุเปต : ค. ถือเอาชีวิตเป็นประมาณ, จนตลอดชีวิต
พฺยูห : (ปุ.) ถนนเดินได้ไม่ตลอด, ถนนตัน, ทางตัน, ตรอกตัน. วิ. พฺยูเหติ ชเน อญฺญตฺร คนฺตุ มปฺปทาน-วเสนาติ พฺยูโห.
พุชฺฌน : (นปุ.) ความรู้, ความรู้ตลอด, ความเข้าใจ. พุธฺ โพธเน, ยุ. ลง ย ปัจ. ประจำหมวดธาตุ แปลง ธฺย เป็น ชฺฌ ยุ เป็น อน.
ยาวชีว : ก. วิ. ตลอดชีพ
ยาวชีวิก : (นปุ.) ของเป็นยาวชีวิก คือ ของจำพวกยา ภิกษุรับประเคนได้ทุกเวลา และฉันได้ตลอดไปตามอายุของยา.
ยุคมตฺตทสฺสิตา : (อิต.) ความที่แห่งตนเป็นผู้มีปกติแลดูตลอดที่มีแอกหนึ่งเป็นประมาณ, ความเป็นผู้มีสายตาทอดไปข้างหนึ่งชั่วแอก เป็นกิริยาสำรวมของภิกษุไม่มองล็อกแล็กไปทางโน้นทางนี้.
โยนิโส : (อัพ. นิบาต) โดยการจำแนกโดยความรู้, โดยความจำแนกโดยความรู้, โดยอุบายอันแยบคาย, โดยอุบายอันถูกทาง, โดยความรู้, โดยแยบคาย, โดยถ่องแท้, โดยตลอด. โส ปัจ.
วินิวิชฺฌติ : ก. แทงตลอด
สมฺมสติ : ก. เข้าใจ, รู้ตลอด, ลูบคลำ, พิจารณา
สมย : (ปุ.) ขณะ, ครั้ง, ครา, คราว, หน, กาล, เวลา, ฤดู, โอกาส. วิ. สํ ปุนปฺปุนํ เอติ อยติ วาติ สมโย. สํปุพฺโพ, อิ อยฺ วา คติยํ, อ. การได้, การถึง, การเห็น, ความเห็น, ลัทธิ, มติ, ทิฏฐิ, ความพร้อมเพรียง, ความพร้อมเพรียงแห่งเหตุ, การณะ, เหตุการประชุม, หมวด, หมู่, กอง, คณะ. วิ. สมนฺตโต อยนํ คติ สมโย. การแทงตลอด, ฯลฯ. วิ. สํสุฎชุ สมฺมา วา อวิปริตากาเรน อยิตพฺโพ ญาตพฺโพติ สมโย. การละ, การสละ, การทิ้ง, การปล่อย, การวาง. ส. สมย.
สุปฺปฏิวิทฺธ : ค. เข้าใจตลอดแล้ว, รู้แจ้งแทงตลอดแล้ว
สุภกิณฺห : (ปุ.) สุภกิณหะ ชื่อภพเป็นที่อุบัติของสุภกิณหพรหม เป็นชั้นที่ ๙ ใน ๑๖ ชั้น ชื่อรูปพรหมชั้นที่ ๙ (ผู้มีรัศมีสวยงามตลอดทั่วไปทั้งร่างกาย). ลง ก สกัด เป็น สุภกิณฺหก บ้าง.
อกาลิก : (วิ.) ประกอบด้วยกาลหามิได้, ไม่ประกอบด้วยกาล, ให้ผลมิได้เลือกซึ่งกาล, ให้ผลไม่เลือกเวลา, ให้ผลตลอดเวลา, ให้ผลทุกเวลา. เป็นคุณบทของพระธรรมบทที่ ๓ ใน ๖ บทพระพุทธศาสนาสอนว่าการทำความดีหรือความชั่วไม่เกี่ยวกับฤกษ์ยามทำเวลาไหนได้ผลทั้งสิ้น จะเป็นผลดีหรือชั่วแล้วแต่การทำ
อจฺเจกจีวร : (นปุ.) ผ้ารีบร้อน, ผ้ารีบด่วน, อัจเจกจีวร คือ ผ้าจำนำพรรษานั่นเองแต่ทายกทายิการีบถวายเพราะมีเหตุจำเป็นต้องไปในกองทัพหรือเจ็บไข้ หญิงมีครรภ์ไม่มั่นใจในชีวิตมีพระพุทธานุญาตให้ภิกษุรับได้ก่อนออกพรรษา ๑๐วัน รับแล้วเก็บไว้ได้ตลอดกาลจีวร ไตร. ๒/๑๖๒.
อญฺญาปฏิเวธ : (ปุ.) ความแทงตลอดพระอรหัตผล, การบรรลุพระอรหัตผล
อติวิชฺฌติ : ก. แทงตลอด
อนนฺต : (วิ.) ไม่มีที่สุด, ชั่วนาตาปี (ตลอดไป), ตลอดไป, ไม่มีที่สุด, มากล้น.วิ.นตฺถิเอตสฺสอนฺโตติอนนฺตํ.
อนิพฺพิทรจฺฉา : (อิต.) หนทางไกลไม่ทะลุตลอด, หนทางตัน.
อนุวิจฺจ : กิต. รู้แล้ว, ทราบแล้ว, แทงตลอดแล้ว
อนุวิชฺชติ : ก. ๑. พิจารณา, สอบสวน;
๒. รู้แจ้ง, แทงตลอด
อนุวิชฺฌติ : ก. ๑. แทง. เจาะ, ไช ;
๒. รู้แจ้ง, แทงตลอด
อนุวิทฺธ : กิต. อัน...แทงตลอดแล้ว
อนุวิทิต : กิต. รู้แจ้งแล้ว, แทงตลอดแล้ว
อปฺปฏิวิทฺธ : ค. ไม่แทงตลอด, ไม่เข้าใจ, ไม่บรรลุ
อภิสมาคจฺฉติ : ก. เข้าใจชัด, แทงตลอด