กณฺฑ : (ปุ.) ลูกปืน, ลูกศร, ลูกธนู, ก้าน, ราก, ลำต้น, ท่อน, ท่อนไม้, ไม้เท้า, วรรค, ตอน, หมวด, อวกาศ, โอกาส, รำข้าว. กมฺ ปทวิกฺเขเป, กณฺ วา สทฺเท, โฑ. กณฺฑฺ วา เภทเน, อ. รูปฯ ๖๕๗ กฑิ เฉทเน, โก, นิคฺคหิตาคโม, กโลโป (ลบ ก ตัว ปัจ.)
ขณฺฑ : (วิ.) หัก, ท่อน, ตัด, ขาด.
ปฏฏ : นป., ค. แผ่น, ผืน, ท่อน; แผ่นผ้า, ผ้าไหม, ผ้าโพกหัว, ผ้าพันแผล; ซึ่งทำด้วยไหม
ปฏฺฏก : นป., ค. แผ่นผ้า, ท่อน, ชิ้นยาว, ผ้าพันแผล; ซึ่งทำด้วยแผ่นผ้า
พล : (นปุ.) ใบ, ใบไม้, ส่วน, ส่วนแบ่ง,ฝัก, ฝักดาบ, ท่อน, ตอน, กลีบ, กลีบดอกไม้. วิ. ทลตีติ ทลํ วิกสเน, อ. เป็น ทลฺล บ้าง ส. ทล.
กฬิงฺคร : (ปุ.) ข้าวลีบ, แกลบ. ดู กลิงฺคร ต่างแต่ลง ฬฺ อาคม แปลว่า ดุ้นฟืน ท่อน ฟืน ท่อนไม้ ก็มี.
ธาน : (นปุ.) ท่อน, กอง. ทานฺ อวขณฺฑเน, อ. ทสฺส โธ. การเลี้ยง, การเลี้ยงดู, การปรนปรือ. ทา ทาเน, ยุ.
โปล : (ปุ.?) ท่อน, ดุ้น, กอง.
กฏฐกลิงฺคร : นป. ท่อนไม้, ชิ้นไม้
กฏฐขณฺฑ : ป. ท่อนไม้, ชิ้นไม้, ฟืน
กถลิ : อิต., กถลิ นป. ตั่ง, ท่อนไม้หรือเศษผ้าสำหรับเช็ดเท้า
กลิงฺคร : ป., นป. ไม้ผุ, แกลบ, ข้าวลีบ, ท่อนไม้, ดุ้นฟืน
กินฺนร : (ปุ.) คนหรือ. กึ+นร. คนน่าเกลียด วิ. กุจฺฉิโต นโร. กินนโร ลบ จฺฉิต เหลือ กุ แปลง อุ เป็น อิ ลงนิคคหิตอาคมแล้ว แปลงเป็น นฺ. สัตว์เหมือนคน, สัตว์คล้าย คน, กินนร. วิ. กิ สทิโส นเรนาติ กินฺนโร (เหมือนคน). กินนร เชื่อกันว่าเป็นอมนุษย์พวก หนึ่ง อยู่ในป่าหิมพานต์ มีสองพวก พวกหนึ่งเป็นครึ่งคนครึ่งนกท่อนบนเป็นคน ท่อนล่างเป็นนก อีกพวกหนึ่งเหมือนคน จะไปไหนมาไหนก็ใส่ปีก ใส่หางบินไป. ส. กินฺนร.
ขณฺฑาขณฺฑ : ก. วิ. (แตก) เป็นท่อนน้อยท่อนใหญ่
ขณฺฑาขณฺฑิก : ค. (ของที่แตก) เป็นท่อนน้อยท่อนใหญ่, แตกออกเป็นชิ้น
ขนฺธาวาร : (ปุ.) สถานที่เป็นที่กั้นด้วยท่อนไม้, ประเทศล้อมโดยรอบด้วยสิ่งทั้งหลายมีท่อน ไม้เป็นต้น, ทั้พรั้ง (การระวังรักษาทัพ), กองทัพ, ทัพไชย, ค่าย. วิ. ทารุกฺ ขนฺธาทีหิ อา สมนฺตโต วรนฺติ ปริกฺขิปนฺติ เอตฺถาติ ขนฺธาวาโร. ขนฺธ อา ปุพฺโพ, วรฺ อาวรณอจฉาทเนสุ, โณ.
ฆฏิกา : (อิต.) ลิ่ม, ไม้หึ่ง ชื่อการเล่นชนิดหนึ่ง โดยโยนไม้ท่อนสั้นๆ ขึ้นไป แล้วใช้ไม้ อีกอันหนึ่งตี ใช้ผลมะนาวโยนขึ้นไป แล้ว ตีด้วยมือก็ได้, ชั่วโมง.
จนฺทนคณฺฐิ, - คณฺฑิ : อิต. ข้อไม้จันทน์, ปุ่มไม้จันทน์, ท่อนไม้จันทน์
จมฺมขณฺฑ : ป. ชิ้นหนัง, ท่อนหนัง, แผ่นหนังสำหรับรองนั่ง
เจล เจฬ เจลก : (นปุ.) ผ้า, ท่อนผ้า, แผ่นผ้า. จิลฺ วสเน, เจลุ คมเน วา, โณ ศัพท์หลัง ก สกัด. ส. เจล, เจลก, ไจล.
โจลก, (โจฬก) : นป. ชิ้นผ้า, ท่อนผ้า, เศษผ้า, ผ้าขี้ริ้ว
โจล โจฬ : (นปุ.) ผ้า, แผ่นผ้า, ท่อนผ้า, จิลฺ วสเน, โณ, อิสฺโส. ศัพท์หลัง แปลง ล เป็น ฬ. อถวา, จุ จวเน, โล, โฬ. ส. ไจล, โจล.
ทณฺฑก : (ปุ.) ไม้ท่อนเล็ก, ท่อนไม้เลก. ก ลงใน อปฺป. ไม้, ท่อนไม้, ไม้เท้า, ไม้ สักกะเท้า, ก้าน. ก สกัด.
ทณฺฑปหาร, - ฑปฺปหาร : ป. การประหารด้วยท่อนไม้, การทุบตีด้วยท่อนไม้
ทณฺฑปาณี : ค. ผู้มีมือถือท่อนไม้, ผู้มีไม้เท้าในมือ, ผู้ถือไม้เท้า
ทณฺฑมนฺตร : อ. ในระหว่างแห่งท่อนไม้, ในระหว่างแห่งไม้เท้า
ทณฺฑยุทฺธ : ป. การต่อสู้ด้วยท่อนไม้, การต่อสู้กันด้วยตะบอง, การสู้กันด้วยไม้พลอง, การรำกระบี่กระบอง
ทณฺฑหตฺถ : ค. ผู้มีท่อนไม้ในมือ, ผู้มีไม้เท้าในมือ, ผู้ถือตะบอง, ผู้ถือไม้เท้า
ทณฺฑหตฺถโคปาลสทิส : (วิ.) เช่นกับด้วย บุคคลผู้เลี้ยงโคผู้มีท่อนไม้อยู่ในมือ.
ทณฺฑาทณฺฑิ : (นปุ.) การรบนี้ตีด้วยท่อนไม้ และตีด้วยท่อนไม้เป็นไป วิ. ทณฺเฑหิ จ ทณฺเฑหิ จ ปหริตฺวา อิทํ ยุทฺธํ ปวตฺตตีติ ทณฺฑาทณฺฑิ. ทีฆะในท่ามกลาง แปลง อ ที่สุดศัพท์เป็น อิ รูปฯ ๓๔๑.
ทณฺฑาทาน : นป. การจับท่อนไม้, การจับไม้พลอง
ทารุ : (นปุ.) ไม้, เปลือกไม้, ท่อนไม้, ชิ้นไม้, ไม้แห้ง, ฟืน. วิ. ทรียตีติ ทารุ. ทรียนฺเต เอเตหีติ วา ทารุ. วิ. หลังนี้ จากโมคฯ. ทรฺ วิทารเณ, ณุ. ทารุ. ที่มาคู่กับไม้ไม่มีแก่น แปล ทารุ ว่าไม้จริง (ไม้มีแก่น). ส. ทารุ
ทารุก : นป., ค. ท่อนไม้, ฟืน; ทำด้วยไม้
ทารุกฺขณฺฑ : นป. ชิ้นไม้, เศษไม้, ท่อนฟืน
นิวตฺถปิโลติกขณฺฑ : (นปุ.) ท่อนแห่งผ้าเก่า อันบุคคลนุ่งแล้ว. เป็น ฉ. ตัป, มี วิเสสน- บุพ. กัม. เป็นท้อง.
ปริกฺขารโจล ปริกฺขารโจฬ : (ปุ.) ผ้าสำหรับใช้ สอย, ท่อนผ้าสำหรับใช้สอย, ท่อนผ้า สำหรับใช้สอยเล็กน้อย.
ปิโลติกาขณฺฑ : นป. เศษผ้า, ท่อนผ้า, ผ้าชิ้น
อขณฺฑ : (วิ.) ไม่ขาด, ไม่วิ่น, ไม่เป็นท่อน, ไม่เสีย.
อฑฺฒทณฺฑก : นป. ไม้เท้าครึ่งท่อน,ไม้เท้าสั้น
อธิกุฏฺฏนา : อิต. ท่อนไม้สำหรับประหาร, เขียงสำหรับสำเร็จโทษ
อาเจล : ป. ท่อนผ้า, เศษผ้า
ฉิยติ, ฉุฏติ, - เฏติ, ฏยติ : ก. ตัด, ทำให้ขาด, บั่น, ทอน
ฉุรติ : ก. ตัด, ทำให้ขาด, บั่น, ทอน
เฉท เฉทน : (วิ.) ตัด, โกน, บั่น, ทอน, เฉือน, เชือด, แขวะ, ควัก, ขาด, ทะลุ, แตก, ทำลาย, สลาย. ฉิทิ เทฺวธากรณฉิชฺชเนสุ, อ, ยุ.
เฉเทติ, เฉทยติ : ก. ตัด, ทอน, ฉีก
ทาล ทาฬ : (วิ.) ตัด, ทอน, แตก, แยก, ทำลาย. ทลฺ วิทารเณ, โณ.
ฉว : (วิ.) เลว, ชั่ว, ชั่วช้า, ลามก, ถ่อย, ร้าย, โหด, โหดร้าย, เสื่อม, เปียก, เยิ้ม, ชุ่ม, ตัด, บั่น, ทอน. ฉุ หีนตินฺตเฉทเนสุ, โณ.
เฉตฺวา, เฉตฺวาน : กิต. ตัดแล้ว, ทอนแล้ว
เฉทก : ค. ผู้ตัด, ผู้บั่น, ผู้ทอน
เฉทนก : ๑. นป. สิ่งที่ต้องตัดให้ถูกต้องตามวินัยกรรม, วิธีการตัดให้ถูกต้องตามวินัยกรรม ;
๒. ผู้ตัด, ผู้บั่น, ผู้ทอน, ผู้ฉีก