นาคี : (ปุ.) งู, ช้าง.
นาค : (วิ.) ผู้เลิศ, ผู้ประเสริฐ, ผู้สูงสุด. วิ. นตฺถิ อคฺโค ยสฺมา โส นาโค. ลบ ตฺถิ และ คฺ.
นาคสลฺสิกา นาคสลฺลี : (อิต.) พลู. ส. นาค วลฺลิกา.
นาคทนฺต : (ปุ.) งาแห่งช้าง,งาช้าง.ส.นาค.ทนฺต.
นาคทนฺตก : (ปุ.) นาคทันตกะ ชื่อหลักติดไว้ แขวนหมวด เป็นต้น, ไม้แขวนหมวก, ที่ แขวนสิ่งของ, ที่ห้อยของ. โบราณว่า บันไดแก้ว. ส. นาคทนฺต.
นาคปาส : (ปุ.) บ่วงที่เป็นงู, นาคบาส ชื่อ อาวุธของท้าววรุณ. ส. นาคปาศ.
นาคพลา : (อิต.) แตงหนู, มะกอก, ครอบ. วิ. นาคสฺส พลมิว พลเมติสฺสา โรคหรณตฺตา นาคพลา.
นาคภวน : นป. นาคพิภพ, ภพของนาค, ที่อยู่ของนาค, นาคโลก
นาคมาณวิกา : (อิต.) นาคสาว.
นาคมาลิกา : (อิต.) ไม้กากะทิง, กถินพิมาน. วิ. นาคานํ มาลา, สญชาตา ยตฺร สา นาคมาลิกา.
นาคลตา : (อิต.) พลู วิ. นาคโลเก ชาตา ลตา นาคลตา. แตงหนู มะกอก ก็แปล. ส. นาคลตา ว่าต้นหมาก.
นาคโลก : (ปุ.) โลกแห่งนาค, นาคพิภพ, บาดาล.
นาควตฺต : นป. นาควัตร, วัตรนาค, ข้อประพฤติประจำของนาค
นาควตฺติก : ค. มีวัตรอย่างวัตรของนาค
นาควลฺลิกา, นาควลฺลี :
อิต. ดู นาคลตา นาคสวจฺฉร : (ปุ. นปุ.) ปีนาค,ปีงูใหญ่,ปีมะโรง.
นาคนาฏก : ป. งูนักฟ้อน, นักฟ้อนคืองู, งูที่ใช้แสดงกล
นาคนาสูรุ : อิต. (หญิง) มีขาอ่อนเหมือนงวงช้าง
นาคปุปฺผ : นป. ดอกกากะทิง, ดอกนากพุด, ดอกกะถินพิมาน
นาคพล : นป., ค. กำลังแห่งช้าง; มีกำลังเท่ากับช้าง, มีกำลังเพียงดังกำลังแห่งช้าง
นาควน : นป. ป่าไม้กากะทิง, ป่ากะถินพิมาน; ป่าที่มีช้าง, ป่าช้าง
นาควสา : อิต. ต้นแตงหนู
นาควีฏ : (ปุ.) คราด ชื่อเครื่องมือ ทำเป็นซี่ๆ มีด้ามสำหรับถือ สำหรับชักหรือลาก ขี้หญ้าหรือหยากเยื่อ คราดขนาดใหญ่ เทียมวัวหรือควาย ๑ คู่ สำหรับทำไร่ ทำนา.
นาคโสณฺฑ : ป. งวงช้าง
ปนฺนค : (ปุ.) สัตว์ผู้มีหัวตกไป, สัตว์ผู้ไม่ไป ด้วยเท้า, ( เคลื่อนไปด้วยกระดูกซี่โครงและ เกล็ด ), งู, นาค, นาคราช. วิ. ปนฺนสิโร คจฺฉตีติ ปนฺนโค. ปนฺนํ คจฺฉตึติ วา ปนฺน โค. ปาเทหิ น คจฺฉตีติ วา ปนฺนโค. ปนฺน ปุพฺโพ, คมุ สปฺปคติยํ, กวิ.
ภุชค : (ปุ.) สัตว์ผู้ไปด้วยขนาด, งู, นาค, นาคราช. วิ. ภุ-เชน คจฺฉตีติ ภุชโค. ภุชปุพฺโพ, คมฺ คติยํ, กฺวิ.
อุรค : (ปุ.) สัตว์ผู้ไปด้วยอก, งู, นาค, นาคราช. วิ. อุเรน คจฺฉตีติ อุรโค. อุรปุพฺโพ, คมฺ คติยํ, กฺวิ. ส. อุรค อุรงฺค อุรงฺคม.
โกนาคมน : (ปุ.) พระโกนาคมน์ พระนามของ พระพุทธเจ้า องค์ที่ ๒ในพระเจ้า ๕ พระองค์.
คมนาคมน : นป. การคมนาคม, การไปและการมา
คิริปุนฺนาค : (ปุ.) บุนนาค เขา, ไม้บุนนาค.
ตนฺตุนาค : (ปุ.) เมล็ดผักกาด, เมล็ดพันธุ์ผัก กาด, ปลีน่อง (กล้ามเนื้อที่มีลักษณะคล้าย หัวปลีอยู่ด้านหลังของหน้าแข้ง).
นาคร, (นาคริก) : ค. ผู้อยู่ในเมือง, ชาวเมือง, อย่างชาวเมือง, สุภาพ, อ่อนโยน
ปุนฺนาค : ป. ไม้บุนนาค
ปุนาคมน : นป. การกลับมาอีก
สมนฺนาคต : กิต. มาตามพร้อมแล้ว
อนาคมน : นป. การยังไม่มาถึง, การยังไม่กลับมา
อนาคมิตา : อิต. ความเป็นพระอนาคามี
อสมนฺนาคต : ค. ไม่ประกอบ, ไม่มี
กมฺพล : (ปุ.) ผ้าทอด้วยขนสัตว์, ผ้าขนสัตว์, ผ้ากัมพล (ผ้าขนสัตว์ชนิดหนึ่ง), กัมพล ชื่อนาคที่อยู่เชิงเขาสุเมรุ. กมุกนฺติยํ, อโล, พฺอาคโม. อภิฯ กัจฯ และรูปฯ เป็น กมฺพฺ สญฺจลเน, อโล. ส. กมฺพล.
ฆรกูฏ : (นปุ.) ช่อฟ้า ชื่อตัวไม้ที่ติดอยู่เบื้อง บนของหน้าบัน รูปร่างเหมือนหัวนาค ชู ขึ้นเบื้องบน.
ตจปญฺจกกมฺมฏฺฐาน : (นปุ.) กัมมัฎฐานมี ประชุมแห่งอาการห้ามีหนังเป็นที่สุดเป็น อารมณ์ มี วิ. ดังนี้ :- ๑ กณฺ ปัจ. สมุหตัท. ปญฺจนฺนํ อาการานํ สมุโห ปญฺจกํ ฉ.ตุล. ตโจ ปริยนฺโต ยสฺส ตํ ตจ ปริยนฺตํ วิเสสนบุพ.กัม ตจปริยนฺตญฺจ ตํ ปญฺจ- กญฺจาติ ตจปญฺจกํ. ฉ. ตุล ตจปญฺจกํ อารมฺมณํ ยสฺส ตํ ตจฺปญฺจการมฺมณํ. วิเสสนบุพ.กัม. ตจปญฺจการมฺมณญฺจ ตํ กมฺมฏฺฐานญฺจาติ ตจปญฺจกกมฺมฏฐานํ. นอกจากนี้ยังมีสำนวน แปลอย่างอื่นอีก คือกัมมัฏฐานมีหมวด แห่งส่วนห้าแห่งอาการมีหนังเป็นที่สุด เป็นอารมณ์กัมมัฏฐานอันบัณฑิตกำหนด ด้วยอาการมีหนังเป็นที่ห้าด้วยอารมณ์, พึง ตั้ง วิ. ตามสำนวนแปล. กัมมัฏฐานนี้เป็น กัมมัฏฐานแรก ซึ่งพระอุปัชฌาย์สอนนาค ก่อนที่จะบรรพชาอุปสมบท สำหรับใช้ ภาวนาจึงเรียกว่า มูลกัมมัฏฐาน เป็น สมถกัมมัฏฐานก็ได้เป็นวิปัสสนากัมมัฏ- ฐานก็ได้ แล้วแต่การภาวนาว่า เกสา โลมา นขา ทันตา ตโจ ตโจ ทันตา ทขา โลมา เกสา ไม่ได้พิจารณาว่า ผม ฯลฯ ไม่งาม ฯลฯ ก็เป็นสมถกัมมัฏฐาน ถ้าพิ – จารณาผม ฯลฯ แยกให้เห็นเป็น สามัญ – ลักษณะ ก็เป็นวิปัสสนากัมมัฏฐาน.
โทสสญฺญู : (ปุ.) บุคคลผู้รู้ซึ่งโทษ, คนรู้จักโทษ, คนมีปัญญา, คนมีปรีชา, นักปราชญ์, วิ. โทสํ ชานาคีติ โทสญฺญู. คนผู้รู้โทษ โดยปกติ, ฯลฯ. โทส+ญา ธาตุ รู ปัจ.
นาคมาณวก : ป. นาคมาณพ, ชายหนุ่มนาค, นาคหนุ่ม
นาคร : (ปุ.) ชนผู้เกิดในนคร, ชนผู้อยู่ในนคร, ชาวพระนคร, ชาวเมือง, ชาวกรุง. วิ. นคเร ชาตา นาครา. นคเร วสนฺตีติ วา นาครา.
นาคราช : (ปุ.) นาคผู้พระราชา, พญางู, พญานาค.
นาคาธิปติ : (ปุ.) นาคาธิบดี ชื่อเทพผู้เป็น อธิบดีแห่งนาคเป็นใหญ่และรักษาทิศ ตะวันตก คือท้าววิรูปักษ์.
ปาตาล : ป. บาดาล, นาคพิภพ, เมืองนาค; ไฟใต้ทะเล
พาสุกี : (ปุ.) พญางู, พญนาค. ดู วาสุกี.
รกฺขิตวนสณฺฑ : (ปุ.) ชัฎแห่งป่าอัน...รักษาแล้ว, ไพรสณฑ์อันนาคคือช้างรักษาแล้ว, ชัฏแห่งป่าชื่อรักขิตวัน.