มาตุ : (อิต.) แม่ วิ. ปุตฺตํ มาเนตีติ มาตา (รักลูก). มานฺ ปูชายํ, ราตุ. ปาตีติ วา มาตา (ดูดดื่ม ซาบซึ้งในลูก). ปา ปาเน, ตุ. แปลง ปา เป็น มา. ศัพท์ มาตุ นี้แปลว่า ยาย ก็ได้. มาตุมาตุ. อภิฯ.
มาตุภคินี : (อิต.) ป้า, น้า (พี่น้องหญิงของแม่). วิ. มาตุยา ภคินี มาตุภคินี.
มาตุฆาต : (ปุ.) การฆ่าแม่, การฆ่ามารดา.
มาตุฆาต, - ตก : ค. ผู้ฆ่ามารดา
มาตุโปสก : (วิ.) ผู้เลี้ยงมารดา.
มาตุมาตุ มาตุมหิ : (อิต.) ยาย.
มิคมาตุกา : (อิต.) มิคมาตุกา ชื่อกวางชนิดหนึ่ง แปลว่า เนื้อถึก บ้าง. เป็น ปุ. ก็มี.
ธมฺมาตุ : (ปุ. อิต.) ธาตุคือธรรม, ธรรมธาตุ (ทรงไว้ซึ่งลักษณะของคนๆ), ธรรมารมณ์.
มหามาตุ : (อิต.) แม่ใหญ่, แม่แก่, ย่า, ยาย.
เอกมาตุ : (อิต.) มารดาเดียวกัน, แม่เดียวกัน.
ปมาตุ : (อิต.) มารดาของมารดา, แม่ของแม่, ยาย. มาตุ + มาตุ ลบ ต ศัพท์หน้า รัสสะ อา เป็น อ แปลง ม เป็น ป.
มตฺเตยฺย : (วิ.) เกื้อกูลแก่มารดา วิ. มาตุ หิโต มตฺเตยฺโย. เอยฺย ปัจ. โมคฯ ลง เรยฺยณฺ ปัจ.
มาตามห : (ปุ.) ตา (พ่อของแม่) วิ. มาตุ ปิตา มาตามโห. อามห ปัจ. โมคฯ ณาทิกัณฺฑ์ ๓๘.
มาตามหา มาคามหี : (อิต.) ยาย (แม่ของแม่) วิ. มาตุ มาตา มาตามหา มาตามหี วา. อามห ปัจ. อา อี อิต. ย่า (แม่ของพ่อ) วิ. ปิตุโน มาตา ปิตามหา ปิตามหี วา.
มาติก : (วิ.) มาข้างมารดา วิ. มาติโต อาคตํ มาติกํ (นามํ). ณิก ปัจ. มาตุ+โต ปัจ. ให้แปลง อุ เป็น อิ.
สสฺสุ : (อิต.) แม่ผัว, แม่ยาย. สสฺ หึสามาเนสุ, สุ. ชายาปตีนํ ทฺวินฺนํ ชนนี มาตุ สสฺสุ.
โกปิน โกปีน : (นปุ.) ผ้าเปลือกไม้, ผ้าปิดของลับ, กรรมที่ไม่ควรทำ, ความลับ, ของลับ. มาตุคาโม ฉวสฺส มาสกรูปสฺส การณา โกปินํ ทสฺสติ. มาตุคาม แสดงของลับ เพราะเหตุปห่งทรัพย์ซึ่งเป็นดุจซากศพ. ไตร. ๓/๓๓.
ทานว : (ปุ.) ทานพ ชื่ออสูรชื่อ ๑ ใน ๔ ชื่อ วิ. ทานุมาย มาตุยา อปจฺจํ ทานวา. ส. ทานว.
ปยฺยกา ปยฺยิกา : (อิต.) ย่าทวด, ยายทวด, ย่า ชวด, ยายชวด. วิ. มาตุยา อยฺยกา อยฺยิกา วา ปยฺยกา ปยฺยิกา. ลบ ตุ รัสสะ อา เป็น อ แปลง ม เป็น ป.
มาตุคาม : (ปุ.) อัตภาพมีบ้านดังบ้านแห่งมารดา, อัตภาพถึงซึ่งความเป็นผู้เสมอด้วยมารดา, ชนผู้เป็นไปเหมือนแม่, ชนผู้มีเพศแม่, หญิงชาวบ้าน, หญิง, ผู้หญิง, หญิงมนุษย์. วิ. มาตุยา คาโม วิย คาโม ยสฺสา สา มาตุคาโม. มาตา วิย คจฺฉตีติ วา มาตุคาโม. มาตุยา สมภาวํ มิสฺสีภาวญฺจ คจฺฉตีติ วา มาตุคาโม. คมุ คมเน, โณ. มาตา วิย คสตีติ วา มาตุคาโม. คสฺ อทเน, โณ, สสฺส โม. มาตา วิย คายตีติ วา มาตุคาโม. เค สทฺเท, โม. แปลง เอ เป็น อา.
มาตุจฺฉา : (อิต.) ป้า, น้า (พี่น้องหญิงของแม่). วิ. มาตุยา ภคินี มาตุจฺฉา. จฺฉ ปัจ. อา อิต.
มาตุล : (ปุ.) ลุง, น้า (พี่ชาย น้องชายของแม่). วิ. มาตุยา ภาตา มาตุโล. อุล ปัจ.
มาตี : (อิต.) ทางน้ำ, ฯลฯ, คลอง.
อุมาต อุมฺมาต : (ปุ.) คนบ้า. อุปุพฺโพ, มทฺ อุมฺมาเท, โณ. แปลง ท เป็น ต.
ภาณุ ภานุ : (ปุ.) พระอาทิตย์, ภาณุมาศ ภาณุมาต ๒ คำหลังนี้ใช้ในคำกลอนโดยมาก. ภา ทิตฺติยํ, ณุ, นุ. รูปฯ ๖๖๕.