กายายตน : นป. สิ่งที่เป็นสื่อรับความรู้สึกจากภายนอกมาสู่กาย, สื่อทางกาย
กายูปค : ค. อันเข้าไปสู่กาย, อันอาศัยกาย, ซึ่งติดอยู่กับกาย
กูฏงฺคม : ค. (กลอนเรือน) ซึ่งไปสู่ยอด, ซึ่งไปรวมกันที่ยอด
โกลโกล : (วิ.) จากสกุลสู่สกุล.
โกลงฺโกล : ค. ผู้ไปจากตระกูลสู่ตระกูล (พระโสดาบัน) ผู้ยังต้องเกิดอยู่ในภพอีก ๒ ภพบ้าง ๓ภพบ้าง จึงจะได้บรรลุพระอรหันต์
ขลคฺค : (นปุ.) ทานอันเลิศอันบุคคลพึงให้ใน กาลเป็นที่นำมาซึ่งฟ่อนข้าวสู่ลาน.
คพฺภเสยฺยา : อิต. การก้าวลงสู่ครรภ์, การจุติมาเกิดในครรภ์
คพฺภาวกฺกนฺติ : (อิต.) การย่างลงสู่ครรภ์, การหยั่งลงสู่ครรภ์, การก้าวลงสู่ครรภ์.
เคหปฺปเวสน : นป. การเข้าสู่เรือน, พิธีทำบุญขึ้นบ้านใหม่
โคตฺรภูญาณ : นป. ความรู้ที่กำลังพ้นเขตของปุถุชนและกำลังย่างขึ้นสู่เขตพระอริยเจ้า
จกฺกสมารูฬฺห : ค. ผู้ขึ้นแล้วสู่ล้อ, ผู้ขึ้นแล้วสู่ยาน, ผู้ขึ้นขี่รถแล้ว
ตถปรกฺกม : ป. การก้าวเข้าไปสู่ความเป็นจริง
ตมปรายน : ค. มีความมืดเป็นที่ไปในเบื้องหน้า, มีความมืดต่อไปคือไปสู่ทุคติ
ติทิวงฺคต : (วิ.) ไปแล้วสู่สวรรค์, ตายไปสู่ สวรรค์ ติทิวํ + คต แปลงนิคคหิตเป็น งฺ.
ทกฺขิณายน : (นปุ.) ทักขิณายน คือการที่พระ อาทิตย์เป็นไปสู่ทิศใต้ ( ตามสายตาของ ชาวโลก ) วิ. ทกฺขิณํ ทิสํ อยติ สุริโย เอตฺถาติ ทกฺขิณายนํ. ทกฺขิณาปุพฺโพ, อยฺ คติยํ, ยุ.
ทิวงฺคต : (วิ.) ไปแล้วสู่สวรรค์, ไปสู่สวรรค์, ไปสวรรค์, ไทยใช้ทับศัพท์ว่า ทิวงคต ใช้เป็นกริยาสำหรับพระยุพราชหรือเทียบเท่าเมื่อสิ้นชีวิต.
ทุรงฺคม : (วิ.) ไปสู่อารมณ์อันไกล, ไปสู่ที่ไกล, ไปในที่ไกล, ไปไกล.
ทูรคต : ค. ผู้ไปแล้วสู่ที่ไกล, ผู้ห่างไกล
เทวยานิย : ค. ซึ่งเป็นที่ไปสู่สวรรค์, ซึ่งนำไปสู่เทวโลก
ธุวคามี : ค. ซึ่งนำไปสู่พระนิพพาน, ซึ่งนำไปสู่ความเที่ยงแท้
นภมุคฺคต : (วิ.) ขึ้นไปแล้วสู่ฟ้า, ฯลฯ, จรด ฟ้า.
นารก : (ปุ.) สัตว์ผู้ไปสู่นรก, สัตว์นรก. วิ. นรกํ คจฺฉตีติ นารโก. ณก ปัจ.
นิพฺพานคมน : ค. ซึ่งนำไปสู่พระนิพพาน
นิพฺพานนินฺน : ค. อันน้อมเข้าสู่นิพพาน, ซึ่งมุ่งต่อพระนิพพาน, อันหนักในพระนิพพาน
นิพฺพาโนคธ : ค. ซึ่งหยั่งลงสู่พระนิพพาน
นิโรธสมาปตฺติ : (อิต.) การเข้าสู่นิโรธ (เป็น วิธีพักผ่อนของท่านผู้ได้ฌาน.) นิโรธ ในคำนี้ได้แก่การดับสัญญาและเวทนา.
ปฏิยาโลก : อ. ย้อนแสง, สู่ทิศตะวันตก
ปถาวี ปถิก : (ปุ.) คนไปในหนทาง, คนไปสู่ หนทาง, คนเดินทาง วิ. ปเถ ปถํ วา คจฺฉตีติ ปถาวี. วี ปัจ. ทีฆะ อ ที่ ถ เป็น อา. อภิฯ ลง วี ปัจ.รูปฯ และ โมคฯ ลง อาวี ปัจ. ศัพท์ หลัง วิ. เหมือน ปถาวี. อภิฯ ลง อิก ปัจ.รูปฯ ลงณิก ปัจ.
ปรกฺกม : (ปุ.) ธรรมเป็นเครื่องก้าวไปยังคุณใน เบื้องหน้า, การก้าวไปสู่คุณในเบื้องหน้า, การก้าวไปข้างหน้า, ความก้าวไปข้างหน้า, ความเป็นคนกล้า, ( ไม่กลัวหนาว ฯลฯ ) , ความเพียร, ความบากบั่น, ความตะเกียกตะกาย ( พยายามทุกทางเพื่อให้ ประสบความสำเร็จ ) . วิ. ปรํ ปรํ ฐนํ อกฺกมตีติ ปรฺกกโม. ปรํ ปจฺจนึกภูตํ โกสฺชฺชํ อกฺกมตีติ วา ปรฺกกโม. ปรปุพฺโพ, กมฺ ปทวิกฺเขเป, อ. ซ้อน กฺ.
ปารคามี : ค. ผู้ไปสู่ฝั่งโน้น
เปตกิจฺจ : (นปุ.) กิจอันบุคคลพึงทำเพื่อบุคคลผู้ละโลกไปแล้ว, กิจอันบุคคลพึงทำแก่บุคคลผู้ไปสู่ปรโลกแล้ว.
พฺรหฺมยานิย : ค. ซึ่งนำไปสู่ความเป็นพรหม
พาหิราภิมุข : ค. ผู้มีหน้าเฉพาะต่อสิ่งที่มีในภายนอก, ผู้มุ่งหน้าสู่ภายนอก, ผู้มองไปข้างนอก
โพชฺฌงฺคม : ป.การดำเนินไปสู่ปัญญาหรือธรรมเป็นเครื่องตรัสรู้
ภวงฺคจิตตฺ : (นปุ.) จิตเป็นองค์แห่งภพ, จิตตกลงสู่กระแสภวังค์, จิตเป็นภวังค์, ภวังคจิต คือ จิตตกลงสู่กระแสภวังค์ เป็นอยู่โดยไม่รู้สึกตัว สืบต่อไว้ซึ่งภพ บังเกิดติดต่อกันดุจกระแสน้ำไหล ทำหน้าที่รักษาภพชาติให้ดำรงอยู่ อีกบรรยายหนึ่งจิตที่เกิดต่อจากปฏิสนธิ จิตทำหน้าที่รักษาภพชาติให้ดำรงอยู่เท่าที่อายุของสังขารจะอยู่ได้ในภพที่ปฏิสนธิ (เกิด) นั้น เกิดดับโดยไม่ขาดสายจนกว่าจะถึงจุติจิต (ตาย) จิตนั้นจะขาดจากภวังค์เมื่อขึ้นสู่วิถีรับอารมณ์ทางทวารทั้ง ๖ ก็ขาดจากภวังค์ เมื่อรับอารมณ์แล้ว จิตก็ตกกระแสภวังค์ต่อไป วนอยู่อย่างนี้.
ภวเนตฺติ : (วิ.) ผู้นำไปสู่ภพ.
โยคาวจร : (ปุ.) บุคคลผู้หยั่งลงสู่ความเพียร, ภิกษุผู้หยั่งลงสู่ความเพียร คือท่านผู้เรียนสมถวิปัสนา และปฏิบัติสมถะหรือวิปัสสนา.
รณรงฺค : (ปุ.) การไปสู่ที่ เป็นที่รบ, การถึงซึ่งที่เป็นที่รบ, รณ+องฺค (การไป) รฺ อาคม. การรบ, สนามรบ. รณ ลง องฺค สกัด. คำ ณรงค์ที่ไทยใช้ตัดมาจาก รณฺรงฺค.
โสตาปตฺติ : (อิต.) การถึงซึ่งธรรมอันยังกิเลสให้แห้ง, ความถึงซึ่งธรรมอันยังกิเลสให้แห้ง, การถึงซึ่งกระแสเป็นที่ไปสู่พระนิพพาน, การถึงซึ่งกระแสแห่งพระนิพพานชื่อว่าโสตะ, ความบรรลุซึ่งกระแสแห่งพระนิพพานชื่อว่า โสตะ.
องฺคมงฺคานุสาริวาย : (ปุ.) ลมอันพัดไปสู่อวัยวะน้อยและอวัยวะใหญ่, ลมพัดทั่วไปในร่างกาย, ลมที่อยู่ทั่วไปในร่างกาย.
อติถิ : (ปุ.) คนผู้มาสู่เรือน, แขก (คนผู้มาหา)อตฺสาตจฺจคมเน, ถิ, ออาคโม, อสฺสิ.(แปลง อ เป็น อิ).อิถิ วา (หรือ ลงอิถิปัจ.)ส.อติถิ.
อทฺธคต : (วิ.) ผู้ไปแล้วสู่ทางไกล, ผู้ถึงแล้วซึ่งกาลยืดยาว คือผู้ที่ผ่านทางไกล หรือผ่านกาลยืดยาวคือมีชีวิตอยู่มานานผู้ถึงวัยทั้งสามผู้ผ่านวัยทั้งสาม, ผู้เฒ่า.
อนฺตคมน : นป. การไปสู่ที่สุด, การสิ้นสุด
อนาคามี : (วิ.) ผู้ไม่มาเป็นอีก, ผู้จะไม่มาเป็นอีกผู้ไม่มีการมาสู่กามธาตุด้วยสามารถแห่งปฏิ-สนธิ.วิ.ปฏิสนฺธิวเสน อิมํ กามธาตํนอาคจฺฉตีติอนาคามี.
อนาปาถคต : ค. ไม่ตกลงไปสู่ทาง, ไม่ไปตามทาง
อนุปวิฏฺฐ : กิต. เข้าไปตาม, เข้าไปสู่แล้ว
อปจยคามี : ค. ถึงความเสื่อม, ไปสู่ความเสื่อม
อปฺเปติ : ก. ๑. แนบแน่น, แน่วแน่, ติดแน่น ;
๒. มัดเข้ากัน ;
๓. ไหลลงไปสู่
อปายคามี : ค. ทางนำไปสู่อบาย
อปารเนยฺย : ค. ไม่นำไปสู่ฝั่งอื่น