อุปชฺฌาย : (ปุ.) อุปัชฌาย์, พระอุปัชฌาย์. วิ. มนสา อุเปจฺจ สิสฺสานํ หิเตสิตํ อุปฏฺฐ- เปตฺวา ฌายตีติ อุปชฺฌาโย (ผู้เพ่งด้วยใจ เข้าไปใกล้ชิด แสวงหาประโยชน์เกื้อกูล แก่ศิษย์ ท.) พระเถระผู้ให้การอบรม, พระเถระผู้เป็นประธาน ในการอุปสมบท. อุปปุพฺโพ, เฌ จินฺตายํ, โณ. แปลง เอ เป็น อาย. ส. อุปธฺยาย.
อป : (อัพ. อุปสรรค)ปราศ, ปราศจาก, ไปจาก, หนี, หลีก, ไกล, พ้น, ไร้, กลับ, ลง, นินทา.ส.อป.
อนุสาวนาจริย : (ปุ.) อนุสาวนาจารย์ชื่อพระคู่สวดในการอุปสมบทซึ่งนั่งซีกข้างซ้ายมือของที่ประชุมสงฆ์ (ซ้ายมือของพระอุปัช-ฌาย์).
อาสว : (ปุ.) ธรรมเป็นเครื่องยังสัตว์ให้ไหลไป ทั่ว ธรรมเป็นเครื่องยังสัตว์ให้ไหลไปใน ภพทั้ง๓๑ภพ, กิเลสเครื่องหมักดอง, กิเลส, อันตราย, อุปัททวะ, เหล้าอันบุคคลทำด้วย ดอกไม้, น้ำดอง, สุรา, เมรัย. ในที่ต่าง ๆ แปลว่า เมรัย เท่านั้น แต่ อภิฯ แปลว่า สุรา ด้วย. อาปุพฺโพ, สุ ปสเว, โณ.
อุปทฺทว : (ปุ.) อันตรายเครื่องเข้าไปประทุษ ร้าย, อันตรายเครื่องเข้าไปเบียดเบียน, ความคับแค้น, ความลำบากยากแค้น. ความอัปรีย์, ความจัญไร, จัญไร, อันตราย, อุปัททวะ, อุบาทว์. วิ. อุปคนฺตวา ทุโนตีติ อุปทฺทโว. อุปปุพฺโพ, ทุ ปริตาเป หึสายํ วา, อ. อุปคนฺตฺวา ทวตีติ วา อุปทฺทโว. อุปทวนํ วา อุปทฺทโว. ส. อุปทฺรว.
อุปล : (ปุ.) ศิลา, หิน. อุปุพฺโพ, ปลฺ รกฺขเณ, อ. อุปฺ เทเห วา, อโล.
อปคา : (อิต.) แม่น้ำ, ลำน้ำ (ทางน้ำที่ใหญ่ยาว)ส. อปคา.
อปจิติ : (อิต.) การยำเกรง, ฯลฯ, ความยำเกรง, ฯลฯ.อปปุพฺโพ, จายุปูชายํ, ติ.แปลงอาเป็นอิ ลบที่สุดธาตุ.ส. อปจิติ.
อปโลกน : (นปุ.) การแจ้งความ, การบอกกล่าว, การบอกให้ทราบ, การประกาศ, การเลือก, การอนุญาต, การอำลา, อปปุพฺโพ, โลกฺภาสยํ, ยุ.
อปโลกิต : (นปุ.) อปโลกิตะ ชื่อของพระนิพพานพระนิพพาน.วิ.นปลุชฺชนภาวํคจฺฉตีติอปโลกิตํ.
อุปฺปาต อุปฺปาท : (ปุ.) กาลเป็นที่บังเกิดขึ้น, อาเพศแห่งดินฟ้าอากาศ แสดงผลดีผลชั่ว, ลางชี้ผลดีและผลชั่ว, อุบาต อุบาท (เหตุ การณ์ที่เกิดขึ้นผิดปกติ). วิ. สุภาสุภผลํ ปกาเสนฺโต อุปฺปตฺตีติ อุปฺปาโต, ปตฺ คติยํ, โณ, ปฺสํโยโค. การเกิดขึ้น, การบังเกิดขึ้น, เหตุ. วิ. อุปฺปตฺติ อุปฺปาโต. ศัพท์หลัง แปลง ต เป็น ท. ส. อุตฺปาต อุตฺปาท.
อุปฺปาท :
ป. ๑. ดู อุปฺปาต๒. การบังเกิดขึ้น, การอุบัติขึ้น อุปฺปาทวยธมฺมิน : (วิ.) มีอันเกิดขึ้นและอัน เสื่อมไปเป็นธรรมดา, มีความเกิดขึ้นและ ความเสื่อมไปเป็นธรรมดา. อุปฺผณฺฑน อุปฺผนฺทน (นุป.) ความหมั่น, ฯลฯ. อุปุพฺโพ, ผทิ กิญฺจิจลเน, ยุ, ปฺสํโยโค.
อปคม : ป. การหนีไป, การไปปราศ
อปจายก, อปจายิก, อปจายี : ค. ผู้นอบน้อม, ผู้เคารพนับถือ
อปจายติ : ก. เคารพ, ยำเกรง, นับถือ
อปจายิต : กิต. เคารพ, บูชา, นับถือ
อปจายี : (วิ.) ผู้ยำเกรง, ผู้เคราพ, ผู้นับถือ, ผู้บูชา.
อปจาร : ป. ความเสื่อม, โทษ, การกระทำผิด
อปจิต : กิต. เคารพ,นอบน้อม
อปจินน : นป. ความพินาศ, ความเสื่อม
อปจินาติ : ก. เคารพ, บูชา, สังเกต, เฝ้าดู, ทำลาย, ขจัด
อปชิต : นป. ความพ่ายแพ้, ความปราชัย
อปเทส : (ปุ.) คำกล่าว, คำบอกเล่า, คำชี้แจง, คำอ้างอิง, ข้ออ้างอิง, การกล่าวอ้าง, เหตุ, การโกง.อปปุพฺโพ, ทิสฺ อุจฺจารเณ, โณ.
อปธารณ : (นปุ.) การปิด, การกำบัง, การบัง.อปปุพฺโพ, ธรฺธารฺวาธารเณ, ยุ.
อปเนติ : ก. นำไปปราศ, นำออก, เปลื้องออก
อปยาติ : ก. ไปปราศ, หนีไป
อปยาน : นป. การจากไป, การหนีไป
อปยาเปติ : ก. ให้ไปปราศ, ให้ไล่ออก
อปลิขติ, อปเลขติ : ก. ขูดออก, ลบออก
อปลิขน, อปเลขน : นป. การขูดออก, การลบออก
อปลิพุทฺธ : ก. ไม่ถูกขัดขวาง, ไม่ถูกกีดกัน, เป็นอิสระ
อปโลกนกมฺม : (นปุ.) การประกาศให้ทราบ.
อปโลกิน : นป. พระนิพพาน
อปโลกี : ค. มองดู, เพ่ง, ระวัง, เตือน
อปวาเหติ : ก. ให้นำไป, ให้เลิก
อปวิณาติ : ก. ดูแล, เฝ้าดู, เอาใจใส่
อปวิทฺธ : กิต. ถูกขว้างไป, ถูกปฏิเสธ
อปวิยูหติ : ก. ขจัดออก, นำออก, เช็ดออก
อปสกฺกติ : ก. หลีกไป, หนีไป, หลบไป
อปสกฺกน : นป. การหลีกไป, การหลบไป
อปสาเทติ : ค. รุกราน, ลบหลู่, ติเตียน
อุปฺปกฺก : ค. บวมขึ้น, โน, โหนก, พอง
อุปฺปจฺจ : ป. การบินขึ้น, การลอยขึ้น
อุปฺปจฺจติ : ก. อันเขาหุง, อันเขาต้ม
อุปฺปชฺชติ : ก. เกิดขึ้น, อุบัติขึ้น
อุปฺปชฺชน : นป. การเกิดขึ้น, การอุบัติขึ้น
อุปฺปชฺชนก : ค. ผู้อุบัติขึ้น, ผู้เกิดขึ้น