ดาฬ :
[ดาน] (โบ) น. กลอนประตู. (ดู ดาล๑). ดำนาน :
แบบ) น. เรื่องแสดงกิจการอันมีมาแล้วแต่ปางหลัง เช่น น้าวเอาดํานาน พระมหาแพศ ยันดรธรรมเทศนา. (ม. คําหลวง นครกัณฑ์). (ดู ตํานาน). ดำเนิน ๒ : ว. ห่ามจวนสุก, แก่ยังไม่จัด, ตําเนิน ก็ว่า. (ดู ตําเนิน๑).
ดิษฐ์ :
(โบ) น. ดิตถ์, ท่านํ้า, เขียนเป็น ดิฐ ก็มี. (ดู ดิฐ๒และ เดียรถ์). ดีงู :
น. สมอดีงู. (ดู สมอ๒). ดีด ๓ :
น. กุ้งดีด. (ดู กุ้งดีด, กุ้งดีดขัน ที่ กุ้ง๑). ดีดขัน ๒ :
น. กุ้งดีดขัน. (ดู กุ้งดีด, กุ้งดีดขัน ที่ กุ้ง๑). แดง ๒ : น. (๑) ไม้แดง. (๒) เทียนแดง. (ดู เทียนแดง ที่ เทียน๓).
โดยเจตนา : (กฎ) ดู กระทำโดยเจตนา. โดยที่ สัน. เพราะเหตุว่า.
ต๊กโต : (ถิ่น-พายัพ) น. ตุ๊กแก. (ดู ตุ๊กแก๑).
ต้นเทียม :
(ถิ่น-ปักษ์ใต้) น. ต้นกระเทียม. (ดู กระเทียม). ตบะ : น. พิธีข่มกิเลสโดยทรมานตัว; การบําเพ็ญเพื่อให้กิเลสเบาบาง, การข่มกิเลส, เป็นธรรมข้อ ๑ ในทศพิธราชธรรม. (ดู ทศพิธราชธรรม). (ป., ส. ตป ว่า ความ เพียรเครื่องเผาผลาญกิเลส).
ตระไน :
[ตฺระ-] (กลอน) น. นกกระไน เช่น เขาคุ่มกระตรุมกระไตร ตระไนนี่สนั่นเสียง. (สรรพสิทธิ์). (ดู กระไน). ตระบก : [ตฺระ-] ดู กระบก.
ตริ ๒ :
[ตฺริ] ใช้ประกอบหน้าศัพท์ แปลว่า สาม เช่น ตริโกณ คือ รูปสามเหลี่ยม. (ดู ตรี๓). ตอเบา :
(ถิ่น-ปักษ์ใต้) น. ต้นกระถิน. (ดู กระถิน). ตะกร่อม :
[-กฺร่อม] น. เครื่องมือจับปูทะเล. (ดู กะกร่อม). ตะกรับ ๓ : [-กฺรับ] น. (๑) ชื่อปลาทะเลหรือนํ้ากร่อยชนิด Scatophagus argus ในวงศ์ Scatophagidae รูปร่างสั้น แบนข้างและกว้างมาก หัวทู่ ปากเล็ก หางมน เกล็ดเล็ก สากมือ สีพื้นลําตัวมี แตกต่างกันมากอาจเป็นสีเขียว เทาหรือนํ้าตาล ครึ่งบนของ ลําตัวสีเข้มกว่าและมีแถบสีเทาเข้มหรือดํา พาดขวางหลายแนวและแตกเป็นจุดที่ ด้านล่างหรือเป็นแต้มเป็นจุดทั่วตัว ครีบต่าง ๆ มีสีเหลืองอ่อนอมเทา อยู่ได้ทั้งในนํ้าจืด และทะเล, กระทะ หรือ เสือดาว ก็เรียก. (๒) ดู หมอช้างเหยียบ.
ตะไล ๓ :
(ถิ่น-ราชบุรี) น. ต้นคงคาเดือด. (ดู คงคาเดือด). ตับเต่าขาว :
น. เห็ดตับเต่าขาว. [ดู จั่น๕(๒)]. ถลกบาตร ๒ :
[ถะหฺลกบาด] ดู กะทกรก(๒). ถอบ :
น. เห็ดถอบ. (ดู เผาะ๒). ทนายแผ่นดิน : (กฎ) ดู อัยการ.
ทรัพย์มรดก : (กฎ) ดู มรดก.
ทราย ๒ :
[ซาย] ดู เนื้อทราย ที่ เนื้อ๒. ทวาบรยุค :
[ทะวาบอระ-] น. ชื่อยุคที่ ๓ ของจตุรยุคตามคติของ พราหมณ์ ในยุคนี้ธรรมะและอายุของมนุษย์ลดลงเหลือเพียง ๒ ใน ๔ ส่วนเมื่อเทียบกับในสมัยกฤดายุค. (ดู จตุรยุค). ทองกวาว :
[-กฺวาว] (ถิ่น-พายัพ) น. ต้นทอง. (ดู ทอง๒). ท้องพลุ :
น. ชื่อปลานํ้าจืดชนิด Machrochirichthys machrochirus ในวงศ์ Cyprinidae รูปร่างคล้ายปลาดาบลาว เว้นแต่มีเส้นข้างตัว อกเชิดขึ้น และต่อเนื่องกับคางซึ่งเงยขึ้นไปอีก ฟันเล็ก ด้านหลังลําตัวสีเขียว อมเหลือง ด้านข้างและท้องสีขาวเงิน พบตามแม่นํ้าและแหล่งนํ้า ขนาดใหญ่ทั่วไป, ดาบ หรือ ฝักพร้า ก็เรียก; ชื่อนี้ยังใช้เรียกปลา แปบบางชนิด. (ดู แปบ๒). ทอดพระเนตร : (ราชา) ก. ดู.
ทะเบียนราษฎร : (กฎ) ดู การทะเบียนราษฎร.
ทัน ๑ :
(ถิ่น-พายัพ, อีสาน) น. ต้นพุทรา. (ดู พุทรา). ทาน ๑, ทาน- : ทานะ-, ทานนะ-] น. การให้, มักใช้ประกอบท้ายคำอื่น เช่น ธรรมทาน วิทยาทาน; สิ่งที่ให้ มักหมายถึงเงินหรือสิ่งของที่คน ให้แก่คนยากจน, เป็นธรรมข้อ ๑ ในทศพิธราชธรรม. (ดู ทศพิธราชธรรม หรือ ราชธรรม). (ป., ส.).
ทุ ๑ : ว. คําอุปสรรคในภาษาบาลีและสันสกฤต แปลว่า ชั่ว, ยาก, ลําบาก, เลว, ทราม, เช่น ทุจริต ว่า ความประพฤติชั่ว, ทุกร ว่า ทําได้โดยยาก, ทุปปัญญา ว่า ปัญญาทราม เป็นต้น. (ดู ทุร ประกอบ). (ป., ส. เดิม เป็น ทุสฺ), ทุ นี้เมื่ออยู่หน้าคําอื่นตามหลักไวยากรณ์ภาษาบาลีและ สันสกฤต กําหนดให้เติมตัวสะกดลงตัวหนึ่งเพื่อให้เท่าของเดิม เช่น ทุ + คติ เป็น ทุคคติ, ทุ + จริต เป็น ทุจจริต, ตัวสะกดนั้นดูพยัญชนะ คําหลังเป็นเกณฑ์ ถ้าพยัญชนะวรรคคําหลังเป็นอักษรสูงหรืออักษร กลางก็ใช้พยัญชนะที่ ๑ แห่งวรรคนั้นสะกด เช่น ทุ + กร เป็น ทุกกร, ทุ + ข เป็น ทุกข, ถ้าเป็นพยัญชนะวรรคคำหลังเป็นอักษรต่ำ ก็ใช้พยัญชนะที่ ๓ แห่งวรรคนั้นสะกด เช่น ทุ + คติ เป็น ทุคคติ, ทุ + ภาษิต เป็น ทุพภาษิต, อีกอย่างหนึ่งว่า ถ้าพยัญชนะคําหลังเป็น อักษรตํ่า ก็ใช้เติม ร แทนตัวสะกดได้ทุกวรรค เช่น ทุรชน ทุรพล ทุรภิกษ์ ทุรยศ ทุรลักษณ์, หรือเอาสระ อุ ออกเสียก็มี เช่น ทรชน ทรพล ทรพิษ ทรยศ ทรลักษณ์, ในวิธีหลังนี้บางมติว่า เอา อุ เป็น ร (ใช้ไปถึงคํา ทรกรรม ด้วย) และเมื่ออยู่หน้าสระก็เติม ร เช่น ทุ + อาจาร เป็น ทุราจาร, ทุ + อาธวา เป็น ทุราธวา.
ทู ๒ :
(๑) ชื่อปลาทะเลชนิด Rastrelliger brachysoma ในวงศ์ Scombridae ตัวยาวเรียว แบนข้างเป็นรูปกระสวย คอดหางแคบ ปากกว้างเอียงขึ้นเล็กน้อย มีครีบหลัง ๒ ตอน ตอนที่ ๒ อยู่ตรงข้าม กับครีบก้น โดยต่างก็มีครีบย่อย ๕ อัน เรียงต่ออยู่ข้างท้าย เกล็ดเล็ก บาง ข้างหลังสีนํ้าเงิน ชิดโคนครีบหลังตอนแรกมีจุดสีดํา ๓-๖ จุด เรียงอยู่ ๑ แถว ข้างท้องสีขาวเงิน อาศัยรวมกันเป็นฝูงใหญ่ใกล้ผิวนํ้า. (๒) ดู ลัง๒. เทียม ๒ :
(ถิ่น-ปักษ์ใต้) น. ต้นกระเทียม. (ดู กระเทียม). โทน ๒ :
น. ชื่อนกยางชนิดหนึ่ง เรียกว่า ยางโทน. (ดู ยาง๑). ไทยดำ :
น. ซงดํา, โซ่ง หรือ ซ่ง ก็เรียก. (ดู โซ่ง). ธนุรวิทยา, ธนุรเวท :
[ทะนุระ] น. วิชายิงธนูและการใช้อาวุธอื่น ๆ. (ส.). (ดู อุปเวทประกอบ). นครโสภิณี, หญิงนครโสภิณี :
[นะคอน, หฺยิงนะคอน] (แบบ) ดู นครโสเภณี, หญิงนครโสเภณี.(ป.). นฤคหิต :
[นะรึคะหิด] (โบ) น. ชื่อเครื่องหมายรูปดังนี้ ?, นิคหิต หรือ หยาดนํ้าค้าง ก็เรียก. (ส. นิคฺฤหีต; ป. นิคฺคหีต). (ดู นิคหิต). นอนแบ็บ :
ก. นอนอย่างอ่อนเพลีย, นอนซม. (ดู แบ็บ). นักขัต, นักขัต :
[นักขัด, นักขัดตะ] น. ดาว, ดาวฤกษ์. (ดู นักษัตร). (ป. นกฺขตฺต, ส. นกฺษตฺร). นางดำ :
(ถิ่นอีสาน) น. ต้นหยี. (ดู หยี๒). นางแอ่น :
น. นกอีแอ่น. (ดู อีแอ่น). น้ำเต้า :
น. (๑) ชื่อไม้เถาล้มลุกชนิด Lagenaria siceraria Standl. ในวงศ์ Cucurbitaceae อยู่ในจําพวกฟักแฟง ดอกสีขาว ผลกินได้ เมื่อแก่แห้ง ใช้เป็นภาชนะได้; อวัยวะส่วนที่อยู่โคนงวงช้าง มีรูปโป่งคล้ายลูกนํ้าเต้า; ชื่อการพนันชนิดหนึ่ง เล่นโดยเจ้ามือจะเป็นผู้ซัดหรือ ฝัดลูกบาศก์ ซึ่งมี ๖ หน้า เขียนเป็นรูป นํ้าเต้า ปู ปลา เสือ ไก่ และกุ้ง ให้ลูกค้าแทง. (๒) โกฐนํ้าเต้า. (ดู โกฐนํ้าเต้า ที่ โกฐ). น้ำนอง ๒ : (๑) ดู กลึงกล่อม.(๒) ดู กําแพงเจ็ดชั้น๒(๒).
น้ำโบย :
(ถิ่นพายัพ) น. กระบวย. (ดู กระบวย๑). เนมินธร :
[มินทอน] น. ชื่อภูเขาชั้นที่ ๕ ในหมู่เขาสัตบริภัณฑ์ที่ล้อมเป็นวงกลม รอบเขาพระสุเมรุ. (ป., ส.). (ดู สัตบริภัณฑ์, สัตภัณฑ์).