พญา : [พะยา] (โบ) น. เจ้าแผ่นดิน เช่น พญาลิไทย; ผู้เป็นใหญ่, ผู้เป็นหัวหน้า, (มักใช้'';นําหน้านามอื่น) เช่น พญานาค พญาหงส์.
พญาปากกว้าง : น. ชื่อนกในวงศ์ Eurylaimidae ลําตัวอ้วนป้อม ปากใหญ่ หัวโต อาศัย อยู่ตามป่าทึบ กินแมลง สัตว์เล็ก ๆ และผลไม้ มีหลายชนิด เช่น พญาปากกว้างสีดํา (Corydon sumatranus) พญาปากกว้างท้องแดง (Cymbirhynchus macrorhynchos) พญาปากกว้างหางยาว (Psarisomus dalhousiae).
พญาพยาต : (โบ) น. พญาปราชญ์, จอมปราชญ์.
พญาขามป้อม, พญามะขามป้อม : น. (๑) ชื่อไม้ต้นชนิด Cephalotaxus griffithii Hook.f. ในวงศ์ Cephalotaxaceae. (๒) ชื่อไม้ต้นชนิด Podocarpus imbricatus Blume ในวงศ์ Podocarpaceae.
พญาฉัททันต์ : น. ชื่อกล้วยไม้อิงอาศัยชนิด Vandopsis gigantea (Lindl.) Pfitz. ในวงศ์ Orchidaceae ดอกสีเหลืองประนํ้าตาล.
พญาช้างเผือก : ดู กําลังช้างเผือก.
พญาดาบหัก : ดู ราชดัด.
พญาเดิน : น. ชื่อเพลงปี่พาทย์.
พญาแปแล : น. ชื่อเพลงไทยทํานองหนึ่ง
พญามือเหล็ก : น. ชื่อไม้พุ่มหรือไม้ต้น ๒ ชนิดในสกุล Strychnos วงศ์ Strychnaceae คือ ชนิด S. ignatii Berg และชนิด S. lucida R. Br. เมล็ดมีพิษ ใช้ทํายาได้.
พญามุตติ : น. ชื่อไม้ล้มลุกชนิด Grangea maderaspatana Poir. ในวงศ์ Compositae ใช้ทํายาได้. (พยาธิมุตติ).
พญามูมิน : น. ชื่อไม้ล้มลุกชนิด Crotalaria calycina Schrank ในวงศ์ Leguminosae.
พญารากดำ : น. ชื่อไม้ต้นชนิด Diospyros variegata Kurz ในวงศ์ Ebenaceae ใช้ ทํายาได้, ดําดง หรือ ฝีหมอบ ก็เรียก.
พญารากเดียว : ดู ไม้เท้ายายม่อม.
พญาไร้ใบ : น. ชื่อไม้ต้นชนิด Euphorbia tirucalli L. ในวงศ์ Euphorbiaceae ใบเล็กมาก และมักทิ้งใบ ยางมีพิษ ใช้ทํายาได้.
พญาสัตบรรณ : ดู ตีนเป็ด.
ท้าวพญา, ท้าวพระยา : (กลอน) น. กษัตริย์.
ราช ๑, ราช : [ราด, ราดชะ] น. พระเจ้าแผ่นดิน, พญา (ใช้แก่สัตว์) เช่น นาคราช คือ พญานาค สีหราช คือ พญาราชสีห์, คํานี้มักใช้ประกอบกับคําอื่น, ถ้า คําเดียวมักใช้ว่า ราชา. (ป., ส.).
เพี้ย ๑ : น. ตําแหน่งขุนนางไทยแคว้นล้านนาและล้านช้าง คือ พญา. เพี้ยกวาน, เพี้ยกว้าน น. ตําแหน่งข้าราชการหัวเมืองสมัยโบราณ ทางล้านนาและล้านช้าง.
กบินทร์ : [กะ-] (แบบ) น. พญาลิง, กเบนทร์ ก็ว่า. (ป., ส. กปิ = ลิง + ส. อินฺทฺร = ผู้เป็นใหญ่).
กระตรกกระตรำ : (โบ; กลอน) ก. ตรากตรํา เช่น หาเลี้ยงและโดยสฤษฎิตน กระตรกกระตรำก็นําพา. (กล่อมพญาช้าง).
กระรอก : น. ชื่อสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมในวงศ์ Sciuridae มีฟันแทะ ส่วนใหญ่ตาโตและหูใหญ่ หางยาวเป็นพวง กินผลไม้ มีหลายสกุลและหลายชนิด เช่น กระรอกหลากสี (Callosciurus finlaysoni) พญากระรอกดํา (Ratufa bicolor).
กรินทร์ : น. พญาช้าง, ช้างที่ควรยกย่อง, เช่น เบื้องนั้นบรรลุ ผู้เผือกกรินทร์ หนึ่งฤๅ. (ลิลิตพยุหยาตรา), ใช้เป็น กเรนทร์ ก็มี. (ส. กรินฺ + อินฺทฺร = กรินทร์ = ช้างใหญ่, ช้างศึก, ช้างพระอินทร์).
กาสัก ๒ : น. ชื่อไม้พุ่มชนิด Leea macrophylla Roxb. ex Hornem. ในวงศ์ Leeaceae ใบใหญ่ ใช้ทํายาได้, พญากาสัก เสือนั่งร่ม หรือ ตาลปัตรฤๅษี ก็เรียก.
กำเนียจ : [กำเหฺนียด] ว. เกียจ, คด, ไม่ซื่อ, โกง; คร้าน; (โบ) เขียนเป็น กำนยจ ก็มี เช่น อนนว่าพระโพธิสัตว์ก็ใส่กลกล่าว กํานยจกยจแก่นางพญาด่งงนี้. (ม. คําหลวง กุมาร).
กำลังช้างเผือก : น. ชื่อพรรณไม้ ๒ ชนิดในสกุล Hiptage วงศ์ Malpighiaceae ขึ้นตามป่าเบญจพรรณทั่วไป ใบเดี่ยว ค่อนข้างกลมมน ขอบหยักตื้น ๆ ออกตรงข้ามกัน ดอกสีขาวอมชมพู ชนิด H. bengalensis Kurz เป็นไม้เถาเนื้อแข็ง, โนรา ก็เรียก; ชนิด H. candicans Hook.f. เป็นไม้พุ่มหรือไม้ต้นขนาดเล็ก, พญาช้างเผือก ก็เรียก.
คชินทร์, คเชนทร์ : น. พญาช้าง. (ส. คช + อินฺทฺร).
ครุฑ : [คฺรุด] น. พญานกในเทพนิยาย เป็นพาหนะของพระนารายณ์, ใช้เป็น ตราแผ่นดินและเครื่องหมายทางราชการ. (ส.; ป. ครุฬ).
ดำดง : ดู พญารากดํา.
ธรรมราชา : น. พระราชาแห่งธรรม คือ พระพุทธเจ้า, พระราชาผู้ทรงธรรม, พญายม.
นาคราช ๑ : [นากคะ] น. พญางู; ชื่อเพลงไทยทํานองหนึ่ง.
นาคินทร์, นาเคนทร์, นาเคศ, นาเคศวร : [นาคิน, เคน, เคด, เคสวน] น. พญาช้าง, พญางู.
บรรพตราช : (แบบ) น. พญาเขา. (ส. ปรฺวต + ราช).
บ้านเมืองมีขื่อมีแป : (สํา) น. บ้านเมืองหรือประเทศย่อมมีกฎหมาย คุ้มครอง เช่น ถ้าบ้านเมืองมีขื่อมีแป คงไม่ทํากับอ้ายแก่เช่นนี้ได้. (เสภาพญาราชวังสัน), มักใช้ในเชิงปฏิเสธว่า บ้านเมือง ไม่มีขื่อ ไม่มีแป.
บุคลาธิษฐาน : [บุกคะลาทิดถาน, บุกคะลาทิดสะถาน] ว. มีบุคคลเป็นที่ตั้ง, ที่ยก คนหรือสิ่งที่เป็นรูปธรรมอื่น ๆ ขึ้นมาเป็นหลักในการอธิบาย เช่น เปรียบกิเลสเหมือนพญามาร, คู่กับ ธรรมาธิษฐาน.
ผณินทร, ผณิศวร : น. พญางู คือ นาคราช. (ส. ผณินฺ + อินฺทฺร; ส. ผณินฺ + อีศฺวร).
ฝีหมอบ : ดู พญารากดํา.
พยัคฆินทร์, พยัคเฆนทร์ : น. พญาเสือโคร่ง.
พานรินทร์, พานเรศ : [พานะริน, พานะเรด] (กลอน) น. พญาลิง, ลิง.
พิหเคนทร์ : [พิหะเคน] น. พญานก.
มฤตยูราช : น. ยมราช, พญายม. (ส. มฺฤตฺยุราช; ป. มจฺจุราช).
มัจจุราช : น. ''เจ้าแห่งความตาย'' คือ พญายม. (ป.).
มาราธิราช : น. พญามาร. (ป.).
ไม้เท้ายายม่อม : น. ชื่อไม้พุ่มชนิด Clerodendrum petasites S. Moore ในวงศ์ Labitae ดอกสีขาว ใบใช้สูบแทนกัญชา รากใช้ทํายาได้, พญารากเดียว ก็เรียก.
ยมบาล : น. เจ้าพนักงานเมืองนรก มีหน้าที่ลงโทษทรมานคนที่ตกนรก ตามคําสั่งของพญายม. (ป. ยมปาล ว่า ผู้รักษานรก).
รากษส : [รากสด] น. ยักษ์ร้าย, ผีเสื้อนํ้า, ชื่อพวกอสูรชั้นต่ำ มีนิสัยดุร้าย ในคัมภีร์ โลกทีปกสารว่า เป็นบริวารของพญายม, ในคัมภีร์โลกบัญญัติว่า เป็น บริวารของพระวรุณ, ใช้ รากโษส ก็มี. (ส.; ป. รกฺขส).
ราชดัด : [ราดชะ] น. ชื่อไม้พุ่มชนิด Brucea amarissima (Lour.) Gomes ในวงศ์ Simaroubaceae เมล็ดใช้ทํายาได้, กาจับหลัก หรือ พญาดาบหัก ก็เรียก, ปักษ์ใต้เรียก กะดัด.
ราชสีห์ : น. พญาสิงโต, สิงหราช หรือ สีหราช ก็เรียก; สัตว์ในนิยาย ถือว่ามีความ ดุร้ายและมีกําลังมาก, สิงห์ ก็เรียก. (ป. ราช + สีห; ส. ราช + สึห).
แร้ง : น. ชื่อนกในวงศ์ เป็นนกที่มีขนาดใหญ่ที่สุดในจําพวกเหยี่ยวแร้ง ปีก กว้าง หางสั้น หัวเล็ก ลําคอไม่มีขน กินซากสัตว์ มีหลายชนิด เช่น แร้งดําหิมาลัย (Aegypius monachus) พญาแร้ง (Sarcogyps calvus) แร้งสีนํ้าตาล (Gypsindicus) แร้งเทาหลังขาว (G. bengalensis).