บาลี : (N) ; Pali ; Syn:ภาษาบาลี ; Def:ภาษาที่ใช้เป็นหลักในพระพุทธศาสนานิกายเถรวาท ; Samp:คนที่เรียนภาษาไทยสมัยนี้ไม่รู้บาลี สันสกฤต ไม่รู้ศัพท์โบราณ รู้แต่ศัพท์พื้นๆ ที่ใช้พูดกัน

นอกบาลี : (V) ; be unconventional ; Related:not in any book, outlandish, irrelevant ; Syn:นอกครู, นอกรีต, นอกรีตนอกรอย ; Def:ปฏิบัติไม่ตรงตามธรรมเนียมที่เคยทำมา, กระทำนอกแบบฉบับ

นอกรีตนอกรอย : (ADV) ; untraditionally ; Related:desertion of one 's faith or principles, unconventionally ; Syn:นอกรีต, นอกครู, นอกบาลี, นอกทาง ; Def:ฝ่าฝืนจารีตประเพณี ; Samp:เขาประพฤติตัวนอกรีตนอกรอยอยู่บ่อยๆ

แปลร้อย : (V) ; translate Pali into Thai ; Def:แปลเอาความจากคำบาลีเป็นภาษาไทยโดยยกศัพท์บาลีมาคั่นไว้เป็นตอนๆ ; Samp:บางครั้งผู้แต่งต้องแปลร้อยนิทานชาดกเพื่อให้ผู้อ่านเข้าใจคำบาลี

สนธิ : (N) ; combination of initial and final words into a compound words ; Def:การเอาศัพท์ตั้งแต่ 2 ศัพท์ขึ้นไปมาเชื่อมเสียงให้กลมกลืนกันตามหลักที่ได้มาจากไวยากรณ์บาลี ; Samp:พระอาจารย์สม ภิกษุชาวเขมรได้ศึกษาสูตรสนธิ ตลอดจนบาลีไวยากรณ์

การยืม : (N) ; borrowing ; Syn:การขอยืม ; Def:การขอสิ่งของ เงิน เป็นต้น มาใช้ชั่วระยะเวลาหนึ่งแล้วคืนให้หรือใช้คืน, การนำของของผู้อื่นมาใช้เป็นของตน เช่น ยืมคำในภาษาบาลีมาใช้ ยืมวัฒนธรรมตะวันตกมาใช้ ยืมความคิด ; Samp:นักศึกษากำลังอ่านระเบียบการยืมหนังสือในห้องสมุดของมหาวิทยาลัย

คาถาพัน : (N) ; the deliverance of the series of 1000 chapters of Wetsondon in Pali ; Def:บทประพันธ์เรื่องมหาเวสสันดรที่แต่งเป็นคาถาภาษาบาลีล้วนๆพันบท เมื่อนำมาเทศน์ให้ครบจึงเรียกว่า เทศน์คาถาพัน ; Samp:วัดจะจัดสวดคาถาพันราวๆ เดือนสิบเอ็ด

โฆษะ : (N) ; voice ; Related:vocalization, sound ; Syn:ก้อง ; Ant:ไม่ก้อง, อโฆษะ ; Def:เรียกพยัญชนะในภาษาบาลีและสันสกฤตที่มีเสียงก้องว่า พยัญชนะโฆษะ ได้แก่พยัญชนะตัวที่ 3, 4, 5 ของวรรค และ ย ร ล ว ห ฬ. ; Samp:เสียงระเบิดมักออกเสียงแทนกันสลับไปมาระหว่างเสียงโฆษะและเสียงอโฆษะ

ป. : (N) ; graduate of theology ; Syn:เปรียญ ; Def:ผู้สอบความรู้พระปริยัติธรรมสายบาลีได้ตามหลักสูตรตั้งแต่ 3 ประโยคขึ้นไป

ประโยค : (N) ; grade in Buddhist theology ; Related:class, level ; Def:ชั้นแห่งความรู้ภาษาบาลี ; Samp:ปีนี้มีพระภิกษุสามเณรสอบไล่ได้เปรียญ 9 ประโยคถึง 23 รูป ; Unit:ประโยค

ปุงลิงค์ : (N) ; masculine gender ; Syn:ปุลลิงค์, ปุลลึงค์ ; Def:เพศของคำที่เป็นเพศชายในไวยากรณ์บาลีสันสกฤต

เปรียญ : (N) ; graduate of theology ; Def:ผู้สอบความรู้พระปริยัติธรรมสายบาลีได้ตามหลักสูตรตั้งแต่ 3 ประโยคขึ้นไป ; Samp:การศึกษาระดับสูงสุดของสงฆ์คือเปรียญ 9 ประโยค ; Unit:ประโยค

แปลยกศัพท์ : (V) ; translate Pali into Thai ; Def:ยกคำบาลีขึ้นมาแปลเป็นไทยไปทีละคำ ; Samp:กรมพระปรมาแปลยกศัพท์ร่ายยาวมหาเวสสันดรชาดก

รัสสระ : (N) ; short vowel ; Syn:รัสสะ, รัสสสระ ; Def:สระที่มีเสียงสั้น ในภาษาบาลีได้แก่ อ อิ อุ, ในภาษาสันสกฤตได้แก่ อ อิ อุ ฤ ฦ, ในภาษาไทยได้แก่ อ อิ อึ อุ เอะ แอะ โอะ เอาะ เออะ เอียะ เอือะ อัวะ ฤ ฦ อำ ใอ ไอ เอา

วจีวิภาค : (N) ; parts of speech ; Def:ชื่อแขนงวิชาในไวยากรณ์บาลี ว่าด้วยคำพูด ; Samp:ในแง่วจีวิภาคอาจจะกล่าวได้ว่า คำว่า ชาติหมา ประกอบด้วย 2 หน่วยคำ

วิภัตติ : (N) ; suffix ; Related:declension ; Def:ประเภทคำในภาษาบาลีเป็นต้นที่แปลงท้ายคำแล้วเพื่อบอกการกหรือกาล

สมาส : (N) ; compound word ; Related:combination of words ; Def:การที่เอาศัพท์ตั้งแต่ 2 ศัพท์ขึ้นไปมาต่อกันเป็นศัพท์เดียวตามหลักที่ได้มาจากไวยากรณ์บาลีและสันสฤกต ; Samp:คำบางคำเป็นศัพท์เฉพาะ แม้เขียนอย่างสมาสก็ไม่อ่านออกเสียงอะ

อโฆษะ : (ADJ) ; voiceless ; Syn:ไม่ก้อง ; Ant:โฆษะ ; Def:เรียกพยัญชนะในภาษาบาลีและสันสกฤตที่มีเสียงไม่ก้องว่า พยัญชนะอโฆษะ ได้แก่พยัญชนะตัวที่ 1, 2 ของวรรค และ ศ ษ ส ; Samp:เวลาออกเสียงพยัญชนะโฆษะเส้นเสียงจะสั่นตลอดเวลา

อนุ : (ADJ) ; small ; Related:minor, junior, sub ; Syn:เล็ก, น้อย ; Def:คำประกอบหน้าศัพท์บาลีหรือสันสกฤตมีความหมายว่า น้อย

อรรถกถา : (N) ; exegesis ; Related:commentary ; Def:คัมภีร์ที่อธิบายความพระบาลี, คัมภีร์ที่ไขความพระไตรปิฎก ; Samp:เขาชอบอ่านอรรถกถาเหล่านั้นก่อนนอนทุกคืน

อุป : (FIXP) ; vice- ; Syn:รอง ; Def:คำประกอบหน้าศัพท์ที่มาจากบาลีและสันสกฤต แปลว่า รอง

คำประสม : (N) ; compound word ; Ant:คำเดี่ยว, คำมูล ; Def:คำที่เกิดจากการนำคำมูลตั้งแต่ 2 คำขึ้นไปมาประสมกันแล้วกลายเป็นคำใหม่ขึ้นมาอีกคำหนึ่ง ; Samp:คำบาลีกับคำไทยประสมกันให้อ่านอย่างคำประสมคือไม่มีเสียงอะระหว่างพยางค์ ; Unit:คำ

คำสมาส : (N) ; compound word ; Def:คำที่ประกอบขึ้นด้วยคำตั้งแต่สองคำขึ้นไปมารวมกัน ; Samp:คำว่า วัฒนธรรม เป็นคำสมาสระหว่างภาษาบาลีกับสันสกฤต

นรชน : (N) ; person ; Related:man, woman ; Syn:คน, นรชาติ ; Samp:คำว่า นรก เป็นคำบาลี แปลว่า นรชน คือคนเรานี่แหละ

บนสุด : (ADJ) ; uppermost ; Related:topmost, foremost ; Syn:เหนือสุด, ข้างบนสุด ; Ant:ล่างสุด, ใต้สุด ; Def:ในที่ซึ่งอยู่สูงสุดหรือเหนือขึ้นไปสุด ; Samp:พจนานุกรมภาษาบาลีวางอยู่ชั้นบนสุดของตู้

มหาวงศ์ : (N) ; treatise on the history of Buddhism in Lankha ; Ant:จุลวงศ์ ; Def:ชื่อหนังสือพงศาวดารลังกา ; Samp:ราชสำนักจัดให้มีการแปลมหาวงศ์จากภาษาบาลีเป็นภาษาไทย ; Unit:เรื่อง

ยืม : (V) ; borrow ; Syn:ขอยืม ; Ant:คืน, ใช้คืน ; Def:ขอสิ่งของ เงิน เป็นต้น มาใช้ชั่วระยะเวลาหนึ่งแล้วคืนให้หรือใช้คืน, นำของของผู้อื่นมาใช้เป็นของตน ; Samp:คำไทยของเราบางคำต้องยืมภาษาอื่นมาใช้ โดยเฉพาะภาษาบาลีและสันสกฤต